آثار و پیامدهاى منفى تعصب و لجاجت

تعصب و لجاج، آثار منفى شدیدى دارد که در زندگى انسان‌هاى متعصب و لجوج به زودى ظاهر مى‏شود.

1. تعصب یعنى وابستگى غیرمنطقى به شخص یا عقیده یا عادت و رسم خاصى؛ که حجاب ضخیمى بر دیده عقل انسان مى‏افکند، و او را از درک حقایق و خیر و شر و مصلحت و مفسده و عاقبت امور و پیدا کردن راه چاره، محروم مى‏سازد.

به همین دلیل در احادیث‏ آمده، لجوج مدیریت و تدبیر ندارد، و در حالات شیطان ذکر شده که به‌خاطر تعصب از درک بدیهیات واماند، و رشته عبودیت و بندگى را از گردن خویش برداشت و براى همیشه از درگاه الهى رانده شد.

2. تعصب و لجاجت، آتش سوزانى است که پیوندهاى وحدت و اتحاد را در جامعه بشرى مى‏سوزاند، و بذر نفاق و اختلاف را در میان افراد مى‏پاشد و نیروهایى را که باید صرف پیشرفت جوامع انسانى شود، به جنگ و ستیز با یکدیگر وامى‏دارد، به همین دلیل در حدیثى از امیرمؤمنان، امام على‌ علیه‌السلام مى‏خوانیم: «اللجاج ینتج‌الحروب و یوغرالقلوب»؛ لجاجت آتش جنگ‌ها را روشن مى‏سازد و دل‌ها را پر از کینه و دشمنى مى‏کند.

3. تعصب و لجاج، سبب مى‏شود که دوستان از هم دور شوند و محبت‏ها به عداوت‏ها مبدل گردد.

4. تعصب و لجاج، یکى از عوامل مهم کفر است، و بسیارى از امت‏هاى پیشین تنها به این دلیل راه کفر را پیش گرفتند که تعصب و لجاج، نسبت‏ به آیین نیاکانشان مانع پذیرش حق شد.

5. تعصب و لجاج، مایه درد و رنج و زحمت و ناراحتى است، چرا که سبب مى‏شود انسان مدت‌ها و گاه سالیان دراز، در بیراهه سرگردان شود و چون به بن‌بست مى‏رسد، سرانجام خسته و وامانده، از راهى که رفته است ‏باز مى‏گردد.

روى همین معنى، در حدیثى از امیرمؤمنان، امام على‌ علیه‌السلام مى‏خوانیم: «ثمرةاللجاج العطب»؛ ثمره لجاجت،‏ شکست‏خوردن و هلاکت است‏.

و به همین دلیل غالباً مایه ندامت و پشیمانى است همان‌گونه که در احادیث اشاره شده که «آغاز لجاجت، جهل است و پایان آن ندامت‏!

6. تعصب و لجاجت در بسیارى از مواقع، کنترل امور را از اختیار انسان خارج مى‏سازد و او را به جاهایى مى‏کشاند که هرگز مایل به آن نبوده است. روى این جهت، در بعضى از احادیث اسلامى از امیرمؤمنان، امام على‌ علیه‌السلام نقل شده است که مى‏فرمایند: «لامرکب اجمح من اللجاج»؛ هیچ مرکبى سرکش‏تر از مرکب لجاجت نیست‏!

7. و بالاخره تعصب و لجاجت، هم دنیاى انسان را بر باد مى‏دهد و هم آخرت او را؛ چراکه در دنیا سرچشمه عداوت‏ها و جدایى‏ها و اشتباهات فراوان و از دست دادن آرامش مى‏شود و در آخرت سبب دورى از رحمت‏ خدا، و این همان است که در روایت امیرمؤمنان، امام على‌ علیه‌السلام خواندیم: «اللجاج اکثرالاشیاء مضرة فى‌العاجل والآجل»؛ لجاجت از همه چیز زیان‌بارتر است در دنیا و آخرت‏!

منبع: اخلاق در قرآن، جلد دوم

آیةالله‌العظمی‌ مکارم شیرازى