فرزانگان - شماره 823
آیت‌الله سیدمحمد موسوی تبریزی
تولد: سال ۱۲۵۵ ش برابر با 1294ق
وفات: در شب جمعه 18 جمادی‌الأولی (1363 هـ. ق.) برابر با 21 اردیبهشت 1323.
اساتید: ملا محمدکاظم خراسانی، شیخ‌هادی تهرانی، شیخ محمدحسن ممقانی، میرزا احمد آشتیانی، میرزا محمدباقر اصتهباناتی و ... .
آثار علمی: اثنا عشرة مسألة مهمة، الاجتهاد والتقلید، احکام الوصیة، ارشاد الانام فی اثبات النبوة العامة والخاصة، الاستصحاب، راهین الحق فی عدة رسائل اصولیة وفقهیة، راهین الحق فی عدة رسائل اصولیة وفقهیة، تداخل الاغسال، التفسیر الوجیز، حاشیة شوارق الالهام فی الکلام، مصباح الاعلام فی مدارک الاحکام فی الطهارة والصلاة و ... .
تولد: پدرش، عالم فاضل و فقید وارسته، حاج میر عبدالکریم موسوی تبریزی، مشهور به مؤتمن‌الشریعه، از عالمان نام‌آور آن دیار و دارای خطی زیبا و طبعی روان بود. در جوانی برای تحصیل راهی تبریز شد و در جلسات درس استاد معروف در حوزه تبریز، مرحوم آخوند ملامهدی چرندابی (پدر شادروان میرزاحسن رشدیّه، پیر معارف ایران) شرکت جست. او در اثر اخلاق نیکو و اوصاف پسندیده، شرافت نسب و کمال تدین و ادب، مورد توجه وی قرار گرفت و استادش، دختر خود را به نکاح میر عبدالکریم درآورد. ثمره این پیوند میمون، تولد فرزندی شد که نام او را سیدمحمد نهادند. خجسته ولادت این نورسیده، در دوم ربیع‌الاول (1294 هـ. ق) مصادف با بیست و هفتم اسفندماه (1255هـ. ش) در شهر عارف‌خیز تبریز به وقوع پیوست.
مراحل کسب دانش و هجرت به نجف: سیدمحمد موسوی تبریزی مشهور به «مولانا» و «حاجی مولانا» در تبریز مشغول به تحصیل شد. در جوانی وارد حوزه علمیه گردید و از محضر بزرگان علم و فقاهت همچون، حاج ملاعلی علیاری صاحب «بهجةالآمال فی شرح زبدةالمقال» بهره‌ها برد. هنوز هیجده بهار از عمرش سپری نشده بود، که در بیستم ربیع‌الثانی (1312هـ. ق) به‌همراه پدرش، حاج میرعبدالکریم مؤتمن‌الشریعه، برای ادامه تحصیل به نجف اشرف هجرت نمود و تا سال (1321 ه.ق) در آن دیار سکنی گزید. وی بعد از ورود به حوزه نجف اشرف دروس سطح فقه و اصول را از محضر استادانی بهره برد که عبارتند از: ملا محمّدعلی نخجوانی، آقا سیدآقا قزوینی، آقارضا تبریزی، ملا محمدفاضل شربیانی، ملا محمدکاظم خراسانی، شیخ‌هادی تهرانی، شیخ فتح‌الله شیخ‌الشریعه اصفهانی، شیخ محمدحسن ممقانی و میرزا محمدباقر اصتهباناتی. همچنین در کنار تحصیل سطوح عالیه، منطق، فلسفه و کلام را پیش استادانی همچون: حاج میرزا احمد آشتیانی، حاج سیداسدالله فرقانی و آقا میرحیدر ایروانی فرا گرفت.
از منظر دیگران: مورخ و رجالی معروف حاج ملاعلی واعظ خیابانی در مورد صفات پسندیده وی، می‌نگارد: «آن مرحوم، از اکابر مجتهدین تبریز و مرجع احکام و فتاوی، محقق، مدقّق، ثقه، فقیه، اصولی، عالم، فاضل، عادل، متواضع، متخلق به اخلاق حمیده، منصف در مقام مباحثه و غیرمجادل در مواقع مذاکره [بود و] نظیر او را در این اوصاف ندیدم. مقبول تمام طبقات ناس و محبوب قاطبه انام، با این تفرق آراء و تشتّت اهواء و حواس پیوسته، مشغول تدریس و تألیف و تصنیف، بالجمله عالم حقیقی و فقیه واقعی بود.» (علمای معاصرین، ملاعلی واعظ خیابانی، ص191 معجم‌الرجال الفکر والادب، هادی امینی، ج 3، ص 183)مرحوم، علامه متتبع، میرزا محمّدعلی مدرس خیابانی، در مورد ایشان می‌نویسد: «از علمای تبریز عصر حاضر و از اصدقای این نگارنده می‌باشد که دارای اخلاق فاضله و ملکات حمیده بود... و دارای اجازه اجتهادی و روایتی از اساتید خود می‌باشد.» (ریحانة‌الادب، میرزا محمدعلی مدرس تبریزی، ج 2، ص 86)
آیت‌الله مرعشی نجفی(قد) در اجازه نوه صاحب ترجمه (آیت‌الله حاج سیدابوالحسن مولانا) چنین می‌نگارد: «از کسانی که من از آن‌ها روایت می‌کنم، با اجازه و قرائت علاّمه ذوفنون، مؤلّف و مصنّف بزرگواری است که مطالب (علمی) را با اسلوب و روش نیکو بیان می‌کند. فقیه و اصولی و رجالی بلندمرتبه‌ای است. حجت‌الاسلام، آیت‌الله حاج سیّدمحمدبن عبدالکریم موسوی تبریزی، مشهور به «مولانا» و این سید جلیل‌القدر، یکی از حسنات زمان و افتخارات بلاد آذربایجان می‌باشد.» (طنین تعهد، کریم فیضی تبریزی، ص 26)
آثار قلمی: این عالم ربانی در طول سال‌های پربرکت زندگی خود آثار بسیاری در زمینه‌های علمی تألیف نمودند که به شرح ذیل می‌باشد.اثنا عشرة مسألة مهمة، الاجتهاد والتقلید، احکام‌الوصیة، ارشادالانام فی اثبات النبوةالعامة والخاصة، الاستصحاب، راهین-الحق فی عدة رسائل اصولیة وفقهیة، تداخل‌الاغسال، التفسیر الوجیز، حاشیة شوارق‌الالهام فی‌الکلام، مصباح الاعلام فی مدارک الاحکام فی الطهارة والصلاة.
کوچ به سرای ابدی: سرانجام این عالم ربانی، سیدمحمّد مولانا پس از شصت و نُه سال عمر بابرکت، در شب جمعه 18 جمادی‌الاولی (1363 هـ. ق.) برابر با 21 اردیبهشت 1323 زندگانی را بدرود گفت و روح بلندش در ملکوت اعلی جای گرفت. با انتشار خبر رحلتِ جانسوز مرجع تقلید شیعه، مردمِ آذربایجان و تبریز بازار را تعطیل کرده و در مساجد و حسینیه‌ها به سوگ نشستند.پیکر مطهر او پس از غُسل، تکفین و اقامه نماز، بر دوش مردم تبریز تشییع و در زادگاهش به‌صورت موقت دفن گردید و جسم پاکش پس از مدتی به نجف اشرف منتقل و در جوار مرقد مطهر جد بزرگوارش، حضرت علی‌بن ابی‌طالب(ع)، به‌خاک سپرده شد.
سلام علیه یوم ولد یوم مات یوم یبعث حیا.
وفات: در شب جمعه 18 جمادی‌الأولی (1363 هـ. ق.) برابر با 21 اردیبهشت 1323.
اساتید: ملا محمدکاظم خراسانی، شیخ‌هادی تهرانی، شیخ محمدحسن ممقانی، میرزا احمد آشتیانی، میرزا محمدباقر اصتهباناتی و ... .
آثار علمی: اثنا عشرة مسألة مهمة، الاجتهاد والتقلید، احکام الوصیة، ارشاد الانام فی اثبات النبوة العامة والخاصة، الاستصحاب، راهین الحق فی عدة رسائل اصولیة وفقهیة، راهین الحق فی عدة رسائل اصولیة وفقهیة، تداخل الاغسال، التفسیر الوجیز، حاشیة شوارق الالهام فی الکلام، مصباح الاعلام فی مدارک الاحکام فی الطهارة والصلاة و ... .
تولد: پدرش، عالم فاضل و فقید وارسته، حاج میر عبدالکریم موسوی تبریزی، مشهور به مؤتمن‌الشریعه، از عالمان نام‌آور آن دیار و دارای خطی زیبا و طبعی روان بود. در جوانی برای تحصیل راهی تبریز شد و در جلسات درس استاد معروف در حوزه تبریز، مرحوم آخوند ملامهدی چرندابی (پدر شادروان میرزاحسن رشدیّه، پیر معارف ایران) شرکت جست. او در اثر اخلاق نیکو و اوصاف پسندیده، شرافت نسب و کمال تدین و ادب، مورد توجه وی قرار گرفت و استادش، دختر خود را به نکاح میر عبدالکریم درآورد. ثمره این پیوند میمون، تولد فرزندی شد که نام او را سیدمحمد نهادند. خجسته ولادت این نورسیده، در دوم ربیع‌الاول (1294 هـ. ق) مصادف با بیست و هفتم اسفندماه (1255هـ. ش) در شهر عارف‌خیز تبریز به وقوع پیوست.
مراحل کسب دانش و هجرت به نجف: سیدمحمد موسوی تبریزی مشهور به «مولانا» و «حاجی مولانا» در تبریز مشغول به تحصیل شد. در جوانی وارد حوزه علمیه گردید و از محضر بزرگان علم و فقاهت همچون، حاج ملاعلی علیاری صاحب «بهجةالآمال فی شرح زبدةالمقال» بهره‌ها برد. هنوز هیجده بهار از عمرش سپری نشده بود، که در بیستم ربیع‌الثانی (1312هـ. ق) به‌همراه پدرش، حاج میرعبدالکریم مؤتمن‌الشریعه، برای ادامه تحصیل به نجف اشرف هجرت نمود و تا سال (1321 ه.ق) در آن دیار سکنی گزید. وی بعد از ورود به حوزه نجف اشرف دروس سطح فقه و اصول را از محضر استادانی بهره برد که عبارتند از: ملا محمّدعلی نخجوانی، آقا سیدآقا قزوینی، آقارضا تبریزی، ملا محمدفاضل شربیانی، ملا محمدکاظم خراسانی، شیخ‌هادی تهرانی، شیخ فتح‌الله شیخ‌الشریعه اصفهانی، شیخ محمدحسن ممقانی و میرزا محمدباقر اصتهباناتی. همچنین در کنار تحصیل سطوح عالیه، منطق، فلسفه و کلام را پیش استادانی همچون: حاج میرزا احمد آشتیانی، حاج سیداسدالله فرقانی و آقا میرحیدر ایروانی فرا گرفت.
از منظر دیگران: مورخ و رجالی معروف حاج ملاعلی واعظ خیابانی در مورد صفات پسندیده وی، می‌نگارد: «آن مرحوم، از اکابر مجتهدین تبریز و مرجع احکام و فتاوی، محقق، مدقّق، ثقه، فقیه، اصولی، عالم، فاضل، عادل، متواضع، متخلق به اخلاق حمیده، منصف در مقام مباحثه و غیرمجادل در مواقع مذاکره [بود و] نظیر او را در این اوصاف ندیدم. مقبول تمام طبقات ناس و محبوب قاطبه انام، با این تفرق آراء و تشتّت اهواء و حواس پیوسته، مشغول تدریس و تألیف و تصنیف، بالجمله عالم حقیقی و فقیه واقعی بود.» (علمای معاصرین، ملاعلی واعظ خیابانی، ص191 معجم‌الرجال الفکر والادب، هادی امینی، ج 3، ص 183)مرحوم، علامه متتبع، میرزا محمّدعلی مدرس خیابانی، در مورد ایشان می‌نویسد: «از علمای تبریز عصر حاضر و از اصدقای این نگارنده می‌باشد که دارای اخلاق فاضله و ملکات حمیده بود... و دارای اجازه اجتهادی و روایتی از اساتید خود می‌باشد.» (ریحانة‌الادب، میرزا محمدعلی مدرس تبریزی، ج 2، ص 86)
آیت‌الله مرعشی نجفی(قد) در اجازه نوه صاحب ترجمه (آیت‌الله حاج سیدابوالحسن مولانا) چنین می‌نگارد: «از کسانی که من از آن‌ها روایت می‌کنم، با اجازه و قرائت علاّمه ذوفنون، مؤلّف و مصنّف بزرگواری است که مطالب (علمی) را با اسلوب و روش نیکو بیان می‌کند. فقیه و اصولی و رجالی بلندمرتبه‌ای است. حجت‌الاسلام، آیت‌الله حاج سیّدمحمدبن عبدالکریم موسوی تبریزی، مشهور به «مولانا» و این سید جلیل‌القدر، یکی از حسنات زمان و افتخارات بلاد آذربایجان می‌باشد.» (طنین تعهد، کریم فیضی تبریزی، ص 26)
آثار قلمی: این عالم ربانی در طول سال‌های پربرکت زندگی خود آثار بسیاری در زمینه‌های علمی تألیف نمودند که به شرح ذیل می‌باشد.اثنا عشرة مسألة مهمة، الاجتهاد والتقلید، احکام‌الوصیة، ارشادالانام فی اثبات النبوةالعامة والخاصة، الاستصحاب، راهین-الحق فی عدة رسائل اصولیة وفقهیة، تداخل‌الاغسال، التفسیر الوجیز، حاشیة شوارق‌الالهام فی‌الکلام، مصباح الاعلام فی مدارک الاحکام فی الطهارة والصلاة.
کوچ به سرای ابدی: سرانجام این عالم ربانی، سیدمحمّد مولانا پس از شصت و نُه سال عمر بابرکت، در شب جمعه 18 جمادی‌الاولی (1363 هـ. ق.) برابر با 21 اردیبهشت 1323 زندگانی را بدرود گفت و روح بلندش در ملکوت اعلی جای گرفت. با انتشار خبر رحلتِ جانسوز مرجع تقلید شیعه، مردمِ آذربایجان و تبریز بازار را تعطیل کرده و در مساجد و حسینیه‌ها به سوگ نشستند.پیکر مطهر او پس از غُسل، تکفین و اقامه نماز، بر دوش مردم تبریز تشییع و در زادگاهش به‌صورت موقت دفن گردید و جسم پاکش پس از مدتی به نجف اشرف منتقل و در جوار مرقد مطهر جد بزرگوارش، حضرت علی‌بن ابی‌طالب(ع)، به‌خاک سپرده شد.
سلام علیه یوم ولد یوم مات یوم یبعث حیا.