آیت‌الله اراکی در نشست «کاربردها و ظرفیت هوش مصنوعی»
استفاده از هوش مصنوعی نه‌‌تنها مجاز بلکه واجب است
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تصریح کرد: قدرت در سطح راهبردی عمدتاً مربوط به رفتارهای کلان است و هوش مصنوعی نیز در این عرصه، دارای نقشی برجسته و مهم است؛ بنابراین بر حاکمیت واجب است که نهایت تلاش خود را در این عرصه به‌کار بگیرد. فقها هم وظیفه دارند، نسبت به استنباط احکام فقهیِ این قدرت کلان، جدیت داشته باشند.
به گزارش خبرگزاری حوزه، آیت‌الله محسن اراکی در آیین افتتاحیه نشست تخصصی ملی «کاربردها و ظرفیت هوش مصنوعی در توسعه استارتاپ‌های علوم انسانی» که 2 اردیبهشت، در سالن همایش‌های بین‌المللی غدیر قم برگزار شد، به تبیین ابعاد فقهی و برخی از تکالیف شرعی پیرامون بهره‌برداری از فناوری هوش مصنوعی پرداخت.
عضو شورای‌عالی حوزه‌های علمیه، با اشاره به جایگاه هوش مصنوعی به‌عنوان یک ابزار قدرت نوین، اظهار کرد: پرداختن به این قدرت نو و مسائل نظری و فن‌آوری مرتبط با آن و همچنین کاربردها و عملیات‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، از جمله وظایف آحاد مردم و خصوصاً از وظایف حاکمیت اسلامی است؛ زیرا مباحث مربوط به هوش مصنوعی در حیطه احکام فقهی، در زمره تکالیف کلان قرار می‌گیرند و هر تکلیفی که به کلان جامعه مربوط باشد، متوجه حاکمیت است.
وی افزود: قدرت در سطح راهبردی عمدتاً مربوط به رفتارهای کلان است و هوش مصنوعی نیز در این عرصه، دارای نقشی برجسته و مهم است؛ بنابراین بر حاکمیت واجب است که نهایت تلاش خود را در این عرصه به‌کار بگیرد. فقها هم وظیفه دارند، نسبت به استنباط احکام فقهیِ این قدرت کلان، جدیت داشته باشند.
آیت‌الله اراکی در ادامه، به برخی از احکام فقهی مرتبط با این فناوری نوظهور پرداخت و بیان کرد: یکی از کاربردهای هوش مصنوعی، توانایی آن در شخصیت‌پردازی و انتساب افعال به اشخاص است؛ به‌گونه‌ای که در برخی موارد، تشخیص بین شخصیت واقعی و نسخه ساخته‌شده توسط هوش مصنوعی دشوار می‌شود. حال سؤال اینجاست که آیا اساساً این نوع کپی‌برداری فی‌نفسه جایز است؟ و آیا تفاوتی بین مسلمان و غیرمسلمان، کافر حربی یا غیرحربی در این حکم وجود دارد یا خیر؟
عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه امنیتی، اقتصادی و کشف جرائم، افزود: آیا ما مجاز هستیم، از این ابزار برای واداشتن متهم به اقرار استفاده کنیم؟ مثلاً شخصیتی مشابه همدست متهم را بازسازی کنیم که در حال اعتراف باشد تا متهم نیز به اقرار واداشته شود؟ آیا چنین کاربردی از منظر شرعی جایز است؟
وی در تبیین دیدگاه فقهی افزود: این مسأله مرتبط با مباحث فقه‌القضاء است که آیا برای اثبات جرم، صرف علم قاضی کافی است یا نیاز به بینه داریم؟ در حوزه حدود الهی و حقوق‌‌الله، علم قاضی کفایت نمی‌کند؛ لذا استفاده از هوش مصنوعی برای اثبات جرم در این موارد جایز نیست؛ اما در موارد حق‌الناس، اعم از خرد و کلان، از جمله امنیت عمومی یا نظم بازار، اگر قاضی با علم یا ابزار علمی نظیر هوش مصنوعی، بتواند به اثبات جرم برسد، چنین استفاده‌ای مجاز است.
آیت‌الله اراکی با اشاره به اینکه ایجاد ناامنی در جامعه از مصادیق محاربه است، تصریح کرد: اگر فضایی ایجاد شود که یک زن نتواند با چادر در جامعه با آرامش حاضر شود و یا کاسب احساس امنیت در فعالیت اقتصادی نداشته باشد، چنین فضایی نوعی سلب امنیت عمومی و مصداق محاربه با حاکمیت اسلامی است. در چنین جرایمی، استفاده از هوش مصنوعی نه‌‌تنها مجاز، بلکه واجب است.
عضو شورای‌عالی حوزه های علمیه در ادامه، به مسأله انتساب نادرست در هوش مصنوعی پرداخت و اظهار کرد: اگر کسی به دروغ مطلبی را با استفاده از هوش مصنوعی به کسی نسبت دهد، آیا این کار جایز است؟ حتی در مواردی که این نسبت دروغ نیست، آیا استفاده از شخصیت واقعی افراد بدون رضایت آنان مجاز است؟ پاسخ آن است که حتی در مواردی که دروغ نباشد، استفاده از شخصیت اشخاص، نیازمند اجازه و رضایت ایشان است؛ چراکه نوعی تصرف محسوب می‌شود.
آیت‌الله اراکی افزود: اگر کسی حرمتی برای خود قائل نباشد و یا خود اذعان به دروغ‌گویی داشته باشد؛ مانند برخی سیاستمداران غربی مثل ترامپ که معتقدند سیاست یعنی دروغ، در این‌صورت رعایت حرمت او واجب نیست. اگر فردی اساساً برای خود حرمت قائل نباشد، حرمت قائل‌شدن برای او بر دیگران نیز واجب نیست.
آیت‌الله اراکی همچنین اظهار کرد: در مسأله امنیت خارجی، وقتی دشمن هیچ حرمتی برای ما قائل نیست، رعایت حرمت او نیز بر ما واجب نیست؛ البته این مطالب در مقام بیان احکام اولیه فقهی است و در عرصه اجرا باید بسیاری از احکام دیگر در نظر گرفته شود.
عضو شورای‌عالی حوزه‌های علمیه، با اشاره به جایگاه هوش مصنوعی به‌عنوان یک ابزار قدرت نوین، اظهار کرد: پرداختن به این قدرت نو و مسائل نظری و فن‌آوری مرتبط با آن و همچنین کاربردها و عملیات‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، از جمله وظایف آحاد مردم و خصوصاً از وظایف حاکمیت اسلامی است؛ زیرا مباحث مربوط به هوش مصنوعی در حیطه احکام فقهی، در زمره تکالیف کلان قرار می‌گیرند و هر تکلیفی که به کلان جامعه مربوط باشد، متوجه حاکمیت است.
وی افزود: قدرت در سطح راهبردی عمدتاً مربوط به رفتارهای کلان است و هوش مصنوعی نیز در این عرصه، دارای نقشی برجسته و مهم است؛ بنابراین بر حاکمیت واجب است که نهایت تلاش خود را در این عرصه به‌کار بگیرد. فقها هم وظیفه دارند، نسبت به استنباط احکام فقهیِ این قدرت کلان، جدیت داشته باشند.
آیت‌الله اراکی در ادامه، به برخی از احکام فقهی مرتبط با این فناوری نوظهور پرداخت و بیان کرد: یکی از کاربردهای هوش مصنوعی، توانایی آن در شخصیت‌پردازی و انتساب افعال به اشخاص است؛ به‌گونه‌ای که در برخی موارد، تشخیص بین شخصیت واقعی و نسخه ساخته‌شده توسط هوش مصنوعی دشوار می‌شود. حال سؤال اینجاست که آیا اساساً این نوع کپی‌برداری فی‌نفسه جایز است؟ و آیا تفاوتی بین مسلمان و غیرمسلمان، کافر حربی یا غیرحربی در این حکم وجود دارد یا خیر؟
عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه امنیتی، اقتصادی و کشف جرائم، افزود: آیا ما مجاز هستیم، از این ابزار برای واداشتن متهم به اقرار استفاده کنیم؟ مثلاً شخصیتی مشابه همدست متهم را بازسازی کنیم که در حال اعتراف باشد تا متهم نیز به اقرار واداشته شود؟ آیا چنین کاربردی از منظر شرعی جایز است؟
وی در تبیین دیدگاه فقهی افزود: این مسأله مرتبط با مباحث فقه‌القضاء است که آیا برای اثبات جرم، صرف علم قاضی کافی است یا نیاز به بینه داریم؟ در حوزه حدود الهی و حقوق‌‌الله، علم قاضی کفایت نمی‌کند؛ لذا استفاده از هوش مصنوعی برای اثبات جرم در این موارد جایز نیست؛ اما در موارد حق‌الناس، اعم از خرد و کلان، از جمله امنیت عمومی یا نظم بازار، اگر قاضی با علم یا ابزار علمی نظیر هوش مصنوعی، بتواند به اثبات جرم برسد، چنین استفاده‌ای مجاز است.
آیت‌الله اراکی با اشاره به اینکه ایجاد ناامنی در جامعه از مصادیق محاربه است، تصریح کرد: اگر فضایی ایجاد شود که یک زن نتواند با چادر در جامعه با آرامش حاضر شود و یا کاسب احساس امنیت در فعالیت اقتصادی نداشته باشد، چنین فضایی نوعی سلب امنیت عمومی و مصداق محاربه با حاکمیت اسلامی است. در چنین جرایمی، استفاده از هوش مصنوعی نه‌‌تنها مجاز، بلکه واجب است.
عضو شورای‌عالی حوزه های علمیه در ادامه، به مسأله انتساب نادرست در هوش مصنوعی پرداخت و اظهار کرد: اگر کسی به دروغ مطلبی را با استفاده از هوش مصنوعی به کسی نسبت دهد، آیا این کار جایز است؟ حتی در مواردی که این نسبت دروغ نیست، آیا استفاده از شخصیت واقعی افراد بدون رضایت آنان مجاز است؟ پاسخ آن است که حتی در مواردی که دروغ نباشد، استفاده از شخصیت اشخاص، نیازمند اجازه و رضایت ایشان است؛ چراکه نوعی تصرف محسوب می‌شود.
آیت‌الله اراکی افزود: اگر کسی حرمتی برای خود قائل نباشد و یا خود اذعان به دروغ‌گویی داشته باشد؛ مانند برخی سیاستمداران غربی مثل ترامپ که معتقدند سیاست یعنی دروغ، در این‌صورت رعایت حرمت او واجب نیست. اگر فردی اساساً برای خود حرمت قائل نباشد، حرمت قائل‌شدن برای او بر دیگران نیز واجب نیست.
آیت‌الله اراکی همچنین اظهار کرد: در مسأله امنیت خارجی، وقتی دشمن هیچ حرمتی برای ما قائل نیست، رعایت حرمت او نیز بر ما واجب نیست؛ البته این مطالب در مقام بیان احکام اولیه فقهی است و در عرصه اجرا باید بسیاری از احکام دیگر در نظر گرفته شود.