استاد رشاد
تحولات علمی حوزه‌های علمیه پس از انقلاب اسلامی یک رخداد تاریخی بی‌نظیر است
استاد رشاد با اشاره به تحولات بنیادین در حوزه‌های علمیه پس از انقلاب اسلامی، این تحولات را یک رخداد تاریخی ارزشمند توصیف کرد و گفت: می‌توان تاریخ تطور علم و حوزه را به دو دوره پیش و پس از انقلاب تقسیم کرد.
استاد علی‌اکبر رشاد رئیس شورای حوزه علمیه تهران و عضو شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به‌مناسبت یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با خبرگزاری حوزه، بر اهمیت تحولات معرفتی و علمی حوزه‌های علمیه پس از انقلاب اسلامی تأکید کرد و گفت: این تحولات یک رخداد تاریخی ارزشمند است که می‌توان تاریخ تطور علم و حوزه را بر اساس آن به دو بخش «پیش از انقلاب» و «پس از انقلاب» تقسیم کرد.
همایش یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم رویدادی پرارزش بود
وی تصریح کرد: همایش یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم رویدادی پرارزش بود و دوستان عزیزی که سال‌ها برای برگزاری آن تلاش کردند، کار بسیار مهم و درخوری انجام دادند. این همایش از جهات فرهنگی، علمی و آموزشی، دستاوردهای بسیاری داشت و حاصل رنج و پیگیری چندساله مجموعه‌ای از اندیشوران و متولیان فکری کشور بود.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: تحولات حوزه را نیز باید در قالب یک تقسیم‌بندی تاریخی دید؛ ما پیش از انقلاب اسلامی هم تحولاتی داشتیم؛ اما آنچه بعد از انقلاب رخ داد، از جهت عمق، گستره و تأثیرگذاری، بسیار برجسته‌تر است. آنچه قبل از انقلاب شکل گرفت، بیشتر در حد پی و زمینه بود؛ اما بعد از انقلاب، تحولات علمی و معرفتی به مرحله بروز و فعلیت رسید و نمودهای خارجی و کاربردی پیدا کرد.
تحول جهانی حوزه‌های علمیه پس از انقلاب
وی خاطرنشان کرد: آنچه پس از انقلاب اسلامی در حوزه رخ داده، صرفاً به درون حوزه محدود نمی‌شود؛ بلکه در سطح کشور، منطقه و حتی جهان نیز اثرگذار بوده است. ما با پدیده‌ای مواجهیم که در آن، حوزه‌های علمیه وارد تعاملات علمی، معرفتی و حتی ساختاری شده‌اند و این تحولات در مناسبات علمی و تصمیم‌سازی‌ها نیز تأثیر گذاشته است.
استاد رشاد ادامه داد: اگر کسی با دقت به تحولات نیم‌قرن اخیر بنگرد، درخواهد یافت که انقلاب اسلامی در حداقل ده حوزه اصلی، تحولات بنیادین پدید آورده است؛ یکی از مهم‌ترین این عرصه‌ها، تحولات علمی، پیدایش دانش‌های جدید و ارتقای علوم موجود در کشور و جهان اسلام است.
غفلتی که نیازمند بازنگری و توجه جدی است
وی عنوان کرد: با وجود این اهمیت بی‌نظیر و مهم، متأسفانه کمترین توجه به این بُعد از انقلاب اسلامی شده است؛ حتی گاهی اندیشه‌ای درباره این تحولات شکل نگرفته و به‌درستی دیده و تحلیل نشده که انقلاب اسلامی چه نقش عظیمی در دگرگونی ساختار معرفتی و علمی حوزه‌ها ایفا کرده است. این غفلت نیازمند بازنگری و توجه جدی است.
تحول بنیادین در عرصه معرفت و علم
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، با اشاره به تأثیرات گسترده انقلاب اسلامی در حوزه دانش و معرفت، اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین برکات انقلاب اسلامی که در روزگار ما رخ داده و کمتر توجه را به خود جلب کرده است، تحول بنیادین در عرصه معرفت و علم است. بنده از بدو پیروزی انقلاب در حد یک طلبه کوچک درگیر مباحث فکری و معرفتی و موضوع تحول علوم بوده‌ام. معتقدم باید حداقل پنجاه سال بلکه تا یک قرن بگذرد تا بتوان با نگاه به گذشته، درک دقیقی از آنچه در این دوران رخ داده، داشته باشیم.
استاد رشاد با تأکید بر اینکه آیندگان بهتر از ما خواهند توانست، عمق این تحولات را دریابند، تصریح کرد: در این دوره ده‌ها دانش جدید به وجود آمده‌اند. برخی از این دانش‌ها، پیشینه تاریخی نداشته‌اند و برخی دیگر از نظر موضوع، ساختار، روش و مبانی، دگرگون شده‌اند.
دگرگونی بزرگی در علوم دینی و انسانی رخ داده است
وی ادامه داد: فقه نیز به‌گونه‌ای در حال تحول است و به سمت رشته‌رشته شدن حرکت می‌کند. این تحولات در فقه از نظر کمّی و کیفی بسیار شگرف‌اند؛ اما چون ما خود درگیر این تحولات هستیم، گاه عمق آن را درک نمی‌کنیم. آیندگان با فاصله تاریخی خواهند دید که چه دگرگونی بزرگی در علوم دینی و انسانی رخ داده است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه پیش از انقلاب اسلامی چیزی به‌نام «علوم انسانی اسلامی» به‌صورت منظومه‌وار وجود نداشت، گفت: البته دانشمندانی بودند که در حوزه‌های مختلف علوم انسانی، آثاری ارزشمند داشتند؛ اما آنچه امروز با عنوان علوم انسانی اسلامی شناخته می‌شود، یک دغدغه عمومی و جریان نهادینه‌شده است. در برخی حوزه‌ها، می‌توان از پیدایش علوم انسانی جدید مبتنی بر مبانی، منطق و اعتبارسنجی اسلامی سخن گفت.
بیانیه گام دوم به یک اقدام نمادین و شعاری تبدیل نشود
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره اهمیت بیانیه گام دوم انقلاب و ضرورت اهتمام ویژه به اجرای مفاد آن هم، گفت: باید قدر تلاش‌های عظیم کسانی را که این بیانیه مهم را تدوین و منتشر کردند، بدانیم و در عین حال هشدار داد که نباید این اقدام بزرگ، به یک همایش صرف و نمادین تبدیل شود؛ بلکه جریان معرفتی و عملی بیانیه گام دوم انقلاب باید آغازگر یک حرکت مستمر و پایدار باشد. این مسأله باید توسط دوستان و فعالان فرهنگی و علمی فهمیده و به آن توجه ویژه شود.
رئیس شورای حوزه علمیه تهران، با تأکید بر ضرورت تشکیل ستاد یا کمیته‌ای نیرومند، دقیق، فنی و کاربردی، گفت: باید گروهی متشکل از افراد صاحب فکر، دارای بینش و بصیرت و آینده‌نگری تشکیل شود که تمام ظرفیت و توان خود را برای پیگیری و تحقق مفاد این بیانیه به‌کار گیرند. این گروه باید به‌طور مستمر و پیگیر بر اجرای این سند مهم نظارت و اقدام کند.
وی افزود: اگر این بیانیه به‌درستی اجرا شود، جهشی که طی چهل و چند سال گذشته در حوزه‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی انقلاب رخ داده، می‌تواند چندین برابر شود و به شتابی ده‌ها یا حتی صدها برابری برسد.
ضرورت جهش‌های بزرگ‌تر و گسترده‌تر در عرصه‌های علمی و فرهنگی
وی افزود: امروز رشته‌هایی چون کلام، فلسفه دین، فقه و حقوق اسلامی به‌شدت دچار دگرگونی شده‌اند و فلسفه‌های جدید و فلسفه‌های مضاف پدید آمده‌اند که نشان از تحولات ژرف در این حوزه‌ها دارد. همچنین علوم انسانی اسلامی، از حد یک مفهوم کلی فراتر رفته و به مرحله‌ای رسیده است که با منطق، روش تحقیق و اعتبارسنجی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی، دانش نوینی شکل گرفته است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: این تحولات با همه مشکلات و چالش‌هایی که داشته، نشان‌دهنده ظرفیت‌های عظیم حوزه و جامعه علمی کشور است؛ اما نکته مهم آن است که این روند باید ادامه یابد و به‌گونه‌ای مدیریت شود که موجب جهش‌های بزرگ‌تر و گسترده‌تر در عرصه‌های علمی و فرهنگی شود.
سند عظیم تاریخی
عضو شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، با بیان اینکه پیام مقام معظم رهبری به همایش یکصدمین سال‌گشت بازتأسیس حوزه علمیه قم، یک بیانیه و سند عظیم تاریخی، فرهنگی، فکری، علمی، تربیتی و سیاسیِ جامع است، عنوان کرد: این بیانیه و می‌تواند، اگر آن‌چنان که شاید و باید به آن توجه و در تحقق مفاد آن اهتمام شود، تبدیل به یک مفصل تاریخی برای حوزه شود؛ مفصلی که قبل و بعد از خودش را از هم جدا می‌کند و فصلی مهم را رقم خواهد زد.
وی در پایان بر لزوم اهتمام نخبگان و مسئولان تأکید کرد و گفت: باید از فرصت‌های پیش رو بهره برد و با تشکیل ستادهای تخصصی، برنامه‌ریزی دقیق و اجرای مستمر مفاد بیانیه، زمینه‌های تحقق اهداف بلند انقلاب اسلامی را فراهم آورد. این مسیر تنها با همت، هوشمندی و تعهد عمیق، عملی می‌شود و بی‌تردید آینده‌ای روشن را برای کشور رقم خواهد زد.
وی تصریح کرد: همایش یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم رویدادی پرارزش بود و دوستان عزیزی که سال‌ها برای برگزاری آن تلاش کردند، کار بسیار مهم و درخوری انجام دادند. این همایش از جهات فرهنگی، علمی و آموزشی، دستاوردهای بسیاری داشت و حاصل رنج و پیگیری چندساله مجموعه‌ای از اندیشوران و متولیان فکری کشور بود.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: تحولات حوزه را نیز باید در قالب یک تقسیم‌بندی تاریخی دید؛ ما پیش از انقلاب اسلامی هم تحولاتی داشتیم؛ اما آنچه بعد از انقلاب رخ داد، از جهت عمق، گستره و تأثیرگذاری، بسیار برجسته‌تر است. آنچه قبل از انقلاب شکل گرفت، بیشتر در حد پی و زمینه بود؛ اما بعد از انقلاب، تحولات علمی و معرفتی به مرحله بروز و فعلیت رسید و نمودهای خارجی و کاربردی پیدا کرد.
تحول جهانی حوزه‌های علمیه پس از انقلابوی خاطرنشان کرد: آنچه پس از انقلاب اسلامی در حوزه رخ داده، صرفاً به درون حوزه محدود نمی‌شود؛ بلکه در سطح کشور، منطقه و حتی جهان نیز اثرگذار بوده است. ما با پدیده‌ای مواجهیم که در آن، حوزه‌های علمیه وارد تعاملات علمی، معرفتی و حتی ساختاری شده‌اند و این تحولات در مناسبات علمی و تصمیم‌سازی‌ها نیز تأثیر گذاشته است.
استاد رشاد ادامه داد: اگر کسی با دقت به تحولات نیم‌قرن اخیر بنگرد، درخواهد یافت که انقلاب اسلامی در حداقل ده حوزه اصلی، تحولات بنیادین پدید آورده است؛ یکی از مهم‌ترین این عرصه‌ها، تحولات علمی، پیدایش دانش‌های جدید و ارتقای علوم موجود در کشور و جهان اسلام است.
غفلتی که نیازمند بازنگری و توجه جدی است
وی عنوان کرد: با وجود این اهمیت بی‌نظیر و مهم، متأسفانه کمترین توجه به این بُعد از انقلاب اسلامی شده است؛ حتی گاهی اندیشه‌ای درباره این تحولات شکل نگرفته و به‌درستی دیده و تحلیل نشده که انقلاب اسلامی چه نقش عظیمی در دگرگونی ساختار معرفتی و علمی حوزه‌ها ایفا کرده است. این غفلت نیازمند بازنگری و توجه جدی است.
تحول بنیادین در عرصه معرفت و علم
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، با اشاره به تأثیرات گسترده انقلاب اسلامی در حوزه دانش و معرفت، اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین برکات انقلاب اسلامی که در روزگار ما رخ داده و کمتر توجه را به خود جلب کرده است، تحول بنیادین در عرصه معرفت و علم است. بنده از بدو پیروزی انقلاب در حد یک طلبه کوچک درگیر مباحث فکری و معرفتی و موضوع تحول علوم بوده‌ام. معتقدم باید حداقل پنجاه سال بلکه تا یک قرن بگذرد تا بتوان با نگاه به گذشته، درک دقیقی از آنچه در این دوران رخ داده، داشته باشیم.
استاد رشاد با تأکید بر اینکه آیندگان بهتر از ما خواهند توانست، عمق این تحولات را دریابند، تصریح کرد: در این دوره ده‌ها دانش جدید به وجود آمده‌اند. برخی از این دانش‌ها، پیشینه تاریخی نداشته‌اند و برخی دیگر از نظر موضوع، ساختار، روش و مبانی، دگرگون شده‌اند.
دگرگونی بزرگی در علوم دینی و انسانی رخ داده است
وی ادامه داد: فقه نیز به‌گونه‌ای در حال تحول است و به سمت رشته‌رشته شدن حرکت می‌کند. این تحولات در فقه از نظر کمّی و کیفی بسیار شگرف‌اند؛ اما چون ما خود درگیر این تحولات هستیم، گاه عمق آن را درک نمی‌کنیم. آیندگان با فاصله تاریخی خواهند دید که چه دگرگونی بزرگی در علوم دینی و انسانی رخ داده است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه پیش از انقلاب اسلامی چیزی به‌نام «علوم انسانی اسلامی» به‌صورت منظومه‌وار وجود نداشت، گفت: البته دانشمندانی بودند که در حوزه‌های مختلف علوم انسانی، آثاری ارزشمند داشتند؛ اما آنچه امروز با عنوان علوم انسانی اسلامی شناخته می‌شود، یک دغدغه عمومی و جریان نهادینه‌شده است. در برخی حوزه‌ها، می‌توان از پیدایش علوم انسانی جدید مبتنی بر مبانی، منطق و اعتبارسنجی اسلامی سخن گفت.
بیانیه گام دوم به یک اقدام نمادین و شعاری تبدیل نشود
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره اهمیت بیانیه گام دوم انقلاب و ضرورت اهتمام ویژه به اجرای مفاد آن هم، گفت: باید قدر تلاش‌های عظیم کسانی را که این بیانیه مهم را تدوین و منتشر کردند، بدانیم و در عین حال هشدار داد که نباید این اقدام بزرگ، به یک همایش صرف و نمادین تبدیل شود؛ بلکه جریان معرفتی و عملی بیانیه گام دوم انقلاب باید آغازگر یک حرکت مستمر و پایدار باشد. این مسأله باید توسط دوستان و فعالان فرهنگی و علمی فهمیده و به آن توجه ویژه شود.
رئیس شورای حوزه علمیه تهران، با تأکید بر ضرورت تشکیل ستاد یا کمیته‌ای نیرومند، دقیق، فنی و کاربردی، گفت: باید گروهی متشکل از افراد صاحب فکر، دارای بینش و بصیرت و آینده‌نگری تشکیل شود که تمام ظرفیت و توان خود را برای پیگیری و تحقق مفاد این بیانیه به‌کار گیرند. این گروه باید به‌طور مستمر و پیگیر بر اجرای این سند مهم نظارت و اقدام کند.
وی افزود: اگر این بیانیه به‌درستی اجرا شود، جهشی که طی چهل و چند سال گذشته در حوزه‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی انقلاب رخ داده، می‌تواند چندین برابر شود و به شتابی ده‌ها یا حتی صدها برابری برسد.
ضرورت جهش‌های بزرگ‌تر و گسترده‌تر در عرصه‌های علمی و فرهنگی
وی افزود: امروز رشته‌هایی چون کلام، فلسفه دین، فقه و حقوق اسلامی به‌شدت دچار دگرگونی شده‌اند و فلسفه‌های جدید و فلسفه‌های مضاف پدید آمده‌اند که نشان از تحولات ژرف در این حوزه‌ها دارد. همچنین علوم انسانی اسلامی، از حد یک مفهوم کلی فراتر رفته و به مرحله‌ای رسیده است که با منطق، روش تحقیق و اعتبارسنجی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی، دانش نوینی شکل گرفته است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: این تحولات با همه مشکلات و چالش‌هایی که داشته، نشان‌دهنده ظرفیت‌های عظیم حوزه و جامعه علمی کشور است؛ اما نکته مهم آن است که این روند باید ادامه یابد و به‌گونه‌ای مدیریت شود که موجب جهش‌های بزرگ‌تر و گسترده‌تر در عرصه‌های علمی و فرهنگی شود.
سند عظیم تاریخی
عضو شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، با بیان اینکه پیام مقام معظم رهبری به همایش یکصدمین سال‌گشت بازتأسیس حوزه علمیه قم، یک بیانیه و سند عظیم تاریخی، فرهنگی، فکری، علمی، تربیتی و سیاسیِ جامع است، عنوان کرد: این بیانیه و می‌تواند، اگر آن‌چنان که شاید و باید به آن توجه و در تحقق مفاد آن اهتمام شود، تبدیل به یک مفصل تاریخی برای حوزه شود؛ مفصلی که قبل و بعد از خودش را از هم جدا می‌کند و فصلی مهم را رقم خواهد زد.
وی در پایان بر لزوم اهتمام نخبگان و مسئولان تأکید کرد و گفت: باید از فرصت‌های پیش رو بهره برد و با تشکیل ستادهای تخصصی، برنامه‌ریزی دقیق و اجرای مستمر مفاد بیانیه، زمینه‌های تحقق اهداف بلند انقلاب اسلامی را فراهم آورد. این مسیر تنها با همت، هوشمندی و تعهد عمیق، عملی می‌شود و بی‌تردید آینده‌ای روشن را برای کشور رقم خواهد زد.