توسط کارشناسان صورت گرفت
خوانش بین‌المللی پیام تاریخی حوزه پیشرو و سرآمد
هم‌اندیشی خوانش بین‌المللی از پیام «حوزه پیشرو و سرآمد» در راستای بررسی ابعاد و رسالت‌های بین‌المللی پیام مقام معظم رهبری به مناسبت یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم با حضور جمعی از فعالان بین‌الملل در سالن آیت‌الله حائری(ره) مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه در قم برگزار شد.
تحول راهبردی حوزه‌های علمیه به سمت بین‌المللی شدنبه گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمفید حسینی کوهساری معاون امور بین‌الملل حوزه‌های علمیه در این نشست با تشریح ابعاد جهانی پیام رهبر معظم انقلاب، بر ضرورت تحول ساختاری در حوزه‌های علمیه تأکید کرد.
معاون امور بین‌الملل حوزه‌های علمیه با اشاره به لزوم تبدیل حوزه به نهادی اثرگذار در عرصه بین‌الملل، ۵ مأموریت محوری و ۶ گفتمان اساسی را به عنوان نقشه راه این تحول معرفی کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین حسینی کوهساری به تحلیل دو پرسش محوری پرداخت: ۱. پیام مقام معظم رهبری در عرصه بین‌الملل چه خوانش و برشی دارد؟ ۲. آیا می‌توان از این پیام یک الگوی راهبردی استخراج کرد؟
وی با استناد به پیام تاریخی «حوزه پیشرو و سرآمد» تأکید کرد: حوزه‌های علمیه به عنوان میراث یک تاریخ هزارساله، ذاتاً نهادی بین‌المللی است. پنج عنصر هویتی که مقام معظم رهبری برای حوزه برشمرده‌اند، همگی ظرفیت بین‌المللی شدن را دارند.
پنج مأموریت بین‌المللی حوزه‌های علمیه
معاون بین‌الملل حوزه‌های علمیه به تفصیل به تبیین مأموریت‌های کلان پرداخت:
۱. دستیابی به مرجعیت علمی جهانی: حوزه باید به قطب علمی جهان اسلام تبدیل شود، به گونه‌ای که نظراتش در سطح جهانی مورد استناد قرار گیرد؛
۲. تولید و نوآوری در علوم اسلامی: به‌ویژه در حوزه فقه حکومتی و تمدنی باید تحول ایجاد کنیم. فقه به عنوان علم مادر حوزه‌ها باید بین‌المللی شود؛
۳. تعامل نقادانه با دانش جهانی: نباید منفعل باشیم. باید با حفظ اصول، گفتگوی فعال با جریان‌های فکری جهانی داشته باشیم؛
۴. تحول علمی آینده‌نگر: علوم حوزه باید پاسخگوی تحولات روز جهان باشد و افق‌های آینده را پیش‌بینی کند؛ ۵. تمدن‌سازی اسلامی: علمی که تولید می‌کنیم باید امت‌ساز و تمدن‌آفرین باشد.
شش گفتمان تحول‌ساز
حجت‌الاسلام والمسلمین حسینی کوهساری در ادامه شش گفتمان اساسی تحول‌ساز را برشمرد:
۱. گفتمان تمدن نوین اسلامی: بازتعریف جایگاه حوزه در پروژه تمدن‌سازی اسلامی؛
۲. گفتمان هویت پیوسته تاریخی: حوزه قم حلقه‌ای از زنجیره هزارساله حوزه‌های نجف، کربلا، اصفهان و مشهد است؛
۳. گفتمان جهانی‌اندیشی: حوزه باید فراملی، فرامذهبی و فرادینی بیندیشد؛
۴. گفتمان امت‌سازی: وحدت جهان اسلام باید دغدغه اصلی حوزه باشد؛
۵. گفتمان تحول‌پذیری: حوزه باید در مرزهای دانش جهانی حرکت کند؛
۶. گفتمان بصیرت بین‌المللی: تحلیل تحولات جهانی باید در دستور کار حوزه قرار گیرد.
الزامات و راهبردهای اجرایی
معاون بین‌الملل حوزه‌های علمیه با اشاره به سه سطح راهبردی، اظهار کرد: سطح اول گفتمانی است یعنی تغییر نگرش‌ها و باورها و سطح دوم نهادی است یعنی تحول در ساختارها و آیین‌نامه‌ها و سطح سوم میدانی است یعنی اجرای برنامه‌های عملیاتی.
وی از تمام نهادهای حوزوی خواست که نسبت به گفتمان‌سازی این مفاهیم در مجموعه خود اقدام کنند و برنامه‌های بین‌المللی ناظر به مأموریت دستگاه خود طراحی کنند و پیشران‌های تحول را شناسایی و اولویت‌بندی نمایند.
چالش‌ها و فرصت‌ها
حجت‌الاسلام والمسلمین حسینی کوهساری به چالش‌های پیش رو اشاره کرد و گفت: ضعف ساختاری در بخش‌های بین‌المللی نهادهای حوزوی و کمبود نیروی متخصص در عرصه بین‌الملل باعث شده است که نیاز به بازتعریف شرح وظایف مراکز حوزوی داشته باشیم.
وی در پایان با اشاره به بازخوردهای مثبت این سلسله جلسات هم‌اندیشی، گفت: این سند تاکنون ۳۰ درصد اصلاح و تکمیل شده و امیدواریم با مشارکت همه نهادهای حوزوی به برنامه عملیاتی جامعی تبدیل شود. بین‌الملل بخش حاشیه‌ای نیست، بلکه باید در متن تمام فعالیت‌های حوزه قرار گیرد.
لزوم سیاست‌گذاری کلان برای توسعه نهادهای حوزوی در عرصه جهانیحجتالاسلام والمسلمین بهرامی نیز در این نشست با اشاره به محدودیت‌های ساختاری اظهار کرد: سازمان‌های حوزوی ما نتوانسته‌اند همپای سایر نهادهای بین‌المللی رشد کنند. بخشی از این مسئله به آفات ذاتی کار بین‌المللی بازمی‌گردد که افرادی که در بخش بین‌الملل فعالیت دارند از آن آگاهند.
وی با بیان پیشرفت‌های علمی حوزه در یکصد سال اخیر افزود: در مباحث فقهی، حدیثی و کلامی رشد چشمگیری داشته‌ایم، اما مسئله اصلی تبدیل این ظرفیت‌ها به تولیدات اثرگذار جهانی است که نیازمند سیاست‌گذاری کلان است. بدون طراحی نقشه راه جامع از سوی نهادهای بالادستی حوزه، تحقق رسالت بین‌المللی ممکن نخواهد بود.
این فعال بین‌المللی در ادامه پیشنهادهایی را ارائه داد و گفت: تدوین سند راهبردی بین‌المللی حوزه، ایجاد سازوکارهای حمایتی از فعالان بین‌الملل، برنامه‌ریزی برای جذب نخبگان کشورهای اسلامی و طراحی الگوی تعاملات دوسویه با مراکز علمی جهان اسلام راهکارهایی هستند که می‌تواند در این زمینه راهگشا باشند.
پیام رهبر معظم انقلاب نگاه تمدنی داردحجتالاسلام والمسلمین بنکدار مسئول بخش بین‌الملل جامعة‌الزهراء(س) نیز در ادامه این نشست هم‌اندیشی با بیان اینکه درک عمق این پیام تاریخی برای بسیاری دشوار است، تصریح کرد: گاهی تلقی رایج این است که پیام صرفاً درباره حوزه علمیه قم صحبت می‌کند در حالی که برداشت صحیح این است که به حوزه به عنوان نهاد تمدن‌ساز نگاه می‌کند. ما در مسیر تمدن‌سازی قدم‌های بزرگی برداشته‌ایم و اکنون باید آنها را تکمیل و استوار کنیم.
طرح یک پرسش
مسئول بخش بین‌الملل جامعة‌الزهراء(س) با طرح یک پرسش گفت: آیا به مراکز دینی متأثر از حوزه در جهان توجه کرده‌ایم؟ نباید همه تمرکز ما روی داخل باشد. نگاه ما باید به الگوی اقیانوسی تغییر کند. بنابراین تمدن اسلامی باید مانند اقیانوسی باشد با دریاچه‌های متصل. یعنی هر مرکز حوزوی در جهان متناسب با اقلیم خود رشد کند و نباید مراکز جهانی را مبتدی و منتظر دستور ببینیم.
وی به نمونه‌های موفق اشاره کرد و افزود: مراکز حوزوی در خارج از کشور که با عشق به انقلاب اسلامی فعالیت می‌کنند ظرفیت‌های بزرگی برای پیشرفت دارند و با واگذاری برخی مأموریت‌ها به این مراکز می‌توانیم سریع‌تر به نتایج برسیم.
برنامه‌ریزی مشترک مراکز حوزوی برای حضور بینالمللیحجتالاسلام عراقی مسئول بخش بین‌الملل دفتر تبلیغات اسلامی هم در ادامه این نشست هم‌اندیشی با آسیب‌شناسی وضعیت فعلی بیان کرد: در حوزه نشریات تخصصی فعالیت‌های خوبی داشته‌ایم، حتی به زبان عربی، اما آیا این نشریات مطابق استانداردهای بین‌المللی هستند؟ آیا در پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر جهانی معرفی شده‌اند؟ پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کارهای فاخری انجام داده دانشنامه قرآن در جهان اسلام تولید شده، اما این آثار در عرصه بین‌المللی عرضه نشده‌اند.
مسئول بخش بین‌الملل دفتر تبلیغات اسلامی راهکاری نیز ارائه داد و گفت: نیاز به برنامه‌ریزی مشترک میان همه مراکز حوزوی داریم؛ برنامه باید شامل سه بخش کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت باشد. صرف برگزاری جلسات کافی نیست، باید اقدام عملی انجام شود
ضرورت تحول در نظام آموزشی برای تربیت طلاب بینالمللیواحدی مسئول روابط عمومی و بین‌الملل حوزه علمیه خواهران نیز در ادامه این نشست هم‌اندیشی با بیان اینکه، پیام رهبری معظم بیشتر جنبه بین‌المللی دارد تا داخلی، گفت: حوزه علمیه به عنوان فرمانده جبهه حق در جنگ نابرابر با باطل معرفی شده است. طلبه از ابتدای ورود تحت اشراف معاونت‌های آموزش، پژوهش، فرهنگی و تبلیغ است در هیچ‌یک از این بخش‌ها پیوست بین‌المللی وجود ندارد این مشکل در هر دو حوزه برادران و خواهران مشترک است.
وی پیشنهاد داد که باید مطالبه‌گری جدی از معاونت‌های محتوایی صورت گیرد. همه متون آموزشی و پژوهشی باید پیوست بین‌المللی داشته باشند، تجربه موفق مرکز مدیریت حوزه‌های خواهران الگوی خوبی است.
واحدی به چالش دیگر اشاره کرد و افزود: تا زمانی که نگاه به ارتباطات بین‌المللی اصلاح نشود، پیشرفتی حاصل نمی‌شود. قم به عنوان شهر علمی بین‌المللی باید شیوه‌نامه‌های ارتباطی روشنی داشته باشد.
پیشنهادهایی برای تحول در حوزهحجتالاسلام و المسلمین حکیم نیز در ادامه این هم‌اندیشی با الهام از سیاست‌های خانواده‌محور رهبر معظم انقلاب پیشنهاد داد:
- تحول در نظام پذیرش و تربیت طلاب: طراحی نظام سنجش استعدادها پیش از پذیرش، اجرای طرح استعدادیابی در طول تحصیل، ایجاد بانک اطلاعاتی جامع طلاب.
- بازنگری در متون درسی: گنجاندن مباحث خانواده‌محور در تمام سطوح تألیف رساله عملیه تربیتی برای طلاب، طراحی دروس مهارت‌محور بین‌المللی، تبدیل پژوهش‌های نظری به کاربردی، ارتباط مستقیم موضوعات پژوهشی با نیازهای جامعه و ایجاد مرکز ارزیابی کیفیت پژوهش‌های حوزوی.
وی تأکید کرد: برای تحقق این اهداف باید از موازی‌کاری‌ها جلوگیری شود، هدایت بودجه‌ها به سمت تربیت کیفی و بازتعریف شاخص‌های ارزیابی.
حجت‌الاسلام والمسلمین حکیم در پایان خاطرنشان کرد: سه تحول اساسی لازم است: ۱. گذار از آموزش‌های نظری محض به تربیت همه‌جانبه ۲. توجه به خانواده‌محوری در تمام سطوح آموزشی ۳. ایجاد پیوند مستحکم بین تحصیل و مأموریت‌های اجتماعی؛ با این رویکرد می‌توان طلبه‌ای تربیت کرد که هم در عرصه داخلی و هم بین‌المللی اثرگذار باشد.
نقشه راه تمدن‌سازی جهانیحجتالاسلام رفعتی نماینده دانشگاه ادیان و مذاهب هم با اشاره به ویژگی‌های منحصر به‌فرد پیام مقام معظم رهبری تصریح کرد: این پیام دارای ساختاری دقیق با واژگان حساب‌شده است. بیش از ۶۰ درصد محتوای آن به رسالت‌های جهانی حوزه اشاره دارد و سه کلیدواژه اصلی «علوم انسانی معاصر»، «حکمرانی» و «افق جهانی» به صورت نظام‌مند تکرار شده‌اند.
وی پیشنهادهایی ارائه داد و گفت: ۱. طراحی نظام مویرگی برای ارتباط با جهان: ایجاد شبکه یکپارچه از طلاب چندزبانه راه‌اندازی دفاتر ارتباطات جهانی در مراکز حوزوی ۲. تحول در نظام آموزشی: گنجاندن دروس "فقه بین‌الملل" و "مطالعات تطبیقی ادیان" تربیت طلاب مسلط به زبان‌های زنده دنیا ۳. ایجاد مرکز پایش مسائل جهانی: رصد تحولات فکری جهان تبدیل چالش‌ها به موضوعات پژوهشی.
وی در پایان تأکید کرد که تحقق سه گام اساسی ضروری است که با اجرای این طرح‌ها می‌توان حوزه را به قطب فکری جهان اسلام تبدیل کرد: اول، گذار از فعالیت‌های پراکنده به نظام یکپارچه؛ دوم، تربیت نسل جدید طلاب جهانی‌اندیش؛ و سوم توسعه شبکه نهادهای حوزوی در نقاط راهبردی جهان.