چرا سفارت آمریکا در 13 آبان تسخیر شد؟
امروزه بسیاری تسخیر سفارت آمریکا را تصمیم عدهای قلیل از دانشجویان تصویر میکنند که هیچ پشتوانه مردمی نداشته است؛ اما در این نوشته، سعی شده ظرف زمانی تسخیر لانه بهدرستی تصویر شود و معلوم شود، چه جوّ اجتماعی و پشتوانه اجتماعی برای تسخیر سفارت وجود داشته است.
ابتدائاً باید گفت حمله به سفارت آمریکا چند مرتبه انجام شده است: قبل از پیروزی انقلاب چندباری در حد سنگپرانی و صدمات جزیی اتفاق افتاده است و یک مرتبه نیز در روز 25 بهمن 1357 یعنی سه روز پس از پیروزی انقلاب، توسط گروههای چپ مارکسیستی تسخیر شده است که امام خمینی(قد) دستور دادند، سریعاً آنها را خارج کنند و امنیت سفارت را تأمین نمایند. در شور روزهای ابتدایی انقلاب اسلامی، با وجود جوّ ضد استعماری که انقلاب داشت، قرار نبود روابط سیاسی ایران و هیچ کشوری تحت شعاع قرار بگیرد.
اما در مرتبه بعد، امام خمینی علاوه بر تأیید اصل تسخیر سفارت آمریکا، مدیریت مراحل بعدی حل غائله گروگانگیری را خود بر عهده میگیرند و تسخیر سفارت را انقلابی مهمتر از انقلاب اول معرفی میکنند. با بررسی سیر حوادث 9 ماه ابتدایی انقلاب، سر عملکرد متفاوت امام خمینی کشف میشود. برای تبیین این مسأله چند نکته را بیان میکنیم:
1. مردم ایران از آمریکا بهعنوان بزرگترین حمایتکننده جنایات شاه، متنفر بوده و یکی از شعارهای اصلی مردم در انقلاب اسلامی، شعار «مرگ بر آمریکا» بوده است. این تنفر مردم ایران در خاطرات بسیاری از آمریکاییان که در آن ایام در ایران بوده اند، ابراز شده است. (برای مثال به خاطرات دو سفیر و کتاب 444 روز مراجعه کنید). ریشه این تنفر نیز کودتای 28 مرداد است؛ جایی که آمریکا با کودتایی نظامی، دولتی ملی و برآمده از اراده مردم را برکنار میکند و شاه فراری را به قدرت برمیگرداند.
2. تجربه تاریخی مردم ایران از 27 سال پیش خود، این چنین بود که در یک برهه مهم تاریخی، شاه قدرتش را از دست داد و از کشور متواری شد؛ اما آمریکا با کودتا دوباره آن شاه را به قدرت برگرداند و پس از آن، استبداد بسیار عمیقتری در کشور بروز و ظهور کرد. این اتفاق ممکن بود، دوباره نیز اتفاق افتاده و آمریکا با توطئهای انقلاب را سرکوب و شاه را به قدرت برگرداند و دوباره مردم شاهد استبداد و جباریت بیشتری از جانب شاه باشند.
3. در ماههای اول دولت آمریکا در ظاهر ژست به رسمیتشناختن انقلاب اسلامی را گرفته بود؛ اما به یکباره در روز 30 مهر 1358 خبری منتشر شد که آمریکا شاه را به خاک خود پذیرفته است. پذیرش شاه توسط آمریکا احتمال توطئه آمریکایی را در ذهن مردم افزایش داد و یک باره راهپیماییهای گسترده در تهران و شهرهای مختلف بر ضدیت با آمریکا شکل گرفت. سهروز قبل از تسخیر لانه پس از اقامه نماز عید قربان، راهپیمایی یک میلیون نفری در تهران به سمت سفارت آمریکا شکل میگیرد و جوّ ضدیت با آمریکا در تمام کشور به وجود میآید.
4. خاطرات دولتمردان وقت آمریکا مثل کارتر رئیسجمهور، برژینسکی مشاور امنیت ملی، ونس وزیر امور خارجه و همیلتون جردن رئیس ستاد کاخ سفید، بهخوبی نشان میدهد، در دستگاه حاکمه آمریکا بر سر پذیرش شاه اختلاف وجود داشت. برخی پذیرش او را لازم میدانستند؛ بهدلیل اینکه عدم پذیرش شاه نشان میداد، آمریکا از دیگر دستنشاندههایش در موقع خطر حمایت نمیکند و این، سبب دوری آنها از آمریکا میشد و عدهای نیز معتقد بودند، پذیرش شاه، سبب اعتراض شدید مردم ایران و ناامنی برای سفارت آمریکا میشود. کارتر پس از آنکه اعضای دولت موقت اعلام کردند، تمام سعی خود را برای امنیت سفارت انجام میدهند، مجوز ورود شاه به خاک آمریکا را صادر کرد؛ یعنی همه میدانستند با پذیرش شاه، اتفاقات مهمی رخ خواهد داد و ممکن است، مردم ایران عکسالعمل سختی نسبت به آمریکا و منافع بیشمارش در ایران داشته باشند.
5. در این بین دانشجویان 4 دانشگاه تهران، تصمیم میگیرند، برای نشاندادن اعتراض خود به سیاستهای آمریکا، سفارت آمریکا را برای 48 تا 72 ساعت تسخیر کنند و سپس آن را رها کرده و گروگانها را آزاد کنند؛ اما با تسخیر سفارت در روز اول و دستیابی به اسنادی که دلالت بر جاسوسی و خرابکاری توسط سفارت میکرد، عملاً سفارت آمریکا به لانه جاسوسی تغییر نام داد و امام خمینی(قد) فرمودند: جوانان آنجا را رها نکنند. نکته جالب در اینباره این است که تقریباً همه گروههای سیاسی، تسخیر سفارت را تأیید کرده و از آن استقبال کردند. برخی از این گروهها، در سالهای اخیر از نظر خود برگشتهاند؛ ولی در آن زمان و با توجه به شرایط، آن را تأیید کردهاند.
6. در سفارت اسنادی مثل ابزار شنود، ابزار جعل مُهرهای سازمانی و فرودگاهی و اسنادی که نشان میداد، آمریکا و سازمان سیا در حال توطئه برای آشوب، ترور، تجزیهطلبی و کودتاست، کشف شد. این اسناد بهقدری گویا بود که جای هیچ شک و شبهه باقی نمیگذارد؛ درواقع در صورت تداوم کار سفارت آمریکا، انقلاب و کشور شاهد کودتای خونینی میشد و ممکن بود، همه زحمات مردم و رهبران انقلاب برای رهایی از استبداد شاه بر باد رود.
7. شرط امام خمینی(قد) برای حل و فصلشدن غائله سفارت، تحویل شاه به ایران و بازگرداندن اموالی که از مردم ایران توسط شاه دزدیده شده بود و همچنین تعهد آمریکا به عدم مداخله در ایران بود. آمریکا هرگز حاضر نشد، شرایط ایران را بپذیرد و ایران نیز تسلیم توطئه آمریکایی نشد.
نتیجهگیری: با توجه به آنچه گفته شد، میتوان نتیجه گرفت، تسخیر سفارت، یک خواسته ملی و خواسته همه مردم ایران بوده است و درواقع عکسالعمل مردم ایران در مقابل عملیاتها و توطئههای آمریکا بوده است؛ همچنین مدیریت امام خمینی(قد) از آن حیث بود که توطئههای آمریکا در سفارت مشخص شده بود و تشخیص امام خمینی این بود که برای درامان ماندن انقلاب از توطئههای خارجی، استعمار آمریکایی باید برای همیشه از کشور خارج شود.
ابتدائاً باید گفت حمله به سفارت آمریکا چند مرتبه انجام شده است: قبل از پیروزی انقلاب چندباری در حد سنگپرانی و صدمات جزیی اتفاق افتاده است و یک مرتبه نیز در روز 25 بهمن 1357 یعنی سه روز پس از پیروزی انقلاب، توسط گروههای چپ مارکسیستی تسخیر شده است که امام خمینی(قد) دستور دادند، سریعاً آنها را خارج کنند و امنیت سفارت را تأمین نمایند. در شور روزهای ابتدایی انقلاب اسلامی، با وجود جوّ ضد استعماری که انقلاب داشت، قرار نبود روابط سیاسی ایران و هیچ کشوری تحت شعاع قرار بگیرد.
اما در مرتبه بعد، امام خمینی علاوه بر تأیید اصل تسخیر سفارت آمریکا، مدیریت مراحل بعدی حل غائله گروگانگیری را خود بر عهده میگیرند و تسخیر سفارت را انقلابی مهمتر از انقلاب اول معرفی میکنند. با بررسی سیر حوادث 9 ماه ابتدایی انقلاب، سر عملکرد متفاوت امام خمینی کشف میشود. برای تبیین این مسأله چند نکته را بیان میکنیم:
1. مردم ایران از آمریکا بهعنوان بزرگترین حمایتکننده جنایات شاه، متنفر بوده و یکی از شعارهای اصلی مردم در انقلاب اسلامی، شعار «مرگ بر آمریکا» بوده است. این تنفر مردم ایران در خاطرات بسیاری از آمریکاییان که در آن ایام در ایران بوده اند، ابراز شده است. (برای مثال به خاطرات دو سفیر و کتاب 444 روز مراجعه کنید). ریشه این تنفر نیز کودتای 28 مرداد است؛ جایی که آمریکا با کودتایی نظامی، دولتی ملی و برآمده از اراده مردم را برکنار میکند و شاه فراری را به قدرت برمیگرداند.
2. تجربه تاریخی مردم ایران از 27 سال پیش خود، این چنین بود که در یک برهه مهم تاریخی، شاه قدرتش را از دست داد و از کشور متواری شد؛ اما آمریکا با کودتا دوباره آن شاه را به قدرت برگرداند و پس از آن، استبداد بسیار عمیقتری در کشور بروز و ظهور کرد. این اتفاق ممکن بود، دوباره نیز اتفاق افتاده و آمریکا با توطئهای انقلاب را سرکوب و شاه را به قدرت برگرداند و دوباره مردم شاهد استبداد و جباریت بیشتری از جانب شاه باشند.
3. در ماههای اول دولت آمریکا در ظاهر ژست به رسمیتشناختن انقلاب اسلامی را گرفته بود؛ اما به یکباره در روز 30 مهر 1358 خبری منتشر شد که آمریکا شاه را به خاک خود پذیرفته است. پذیرش شاه توسط آمریکا احتمال توطئه آمریکایی را در ذهن مردم افزایش داد و یک باره راهپیماییهای گسترده در تهران و شهرهای مختلف بر ضدیت با آمریکا شکل گرفت. سهروز قبل از تسخیر لانه پس از اقامه نماز عید قربان، راهپیمایی یک میلیون نفری در تهران به سمت سفارت آمریکا شکل میگیرد و جوّ ضدیت با آمریکا در تمام کشور به وجود میآید.
4. خاطرات دولتمردان وقت آمریکا مثل کارتر رئیسجمهور، برژینسکی مشاور امنیت ملی، ونس وزیر امور خارجه و همیلتون جردن رئیس ستاد کاخ سفید، بهخوبی نشان میدهد، در دستگاه حاکمه آمریکا بر سر پذیرش شاه اختلاف وجود داشت. برخی پذیرش او را لازم میدانستند؛ بهدلیل اینکه عدم پذیرش شاه نشان میداد، آمریکا از دیگر دستنشاندههایش در موقع خطر حمایت نمیکند و این، سبب دوری آنها از آمریکا میشد و عدهای نیز معتقد بودند، پذیرش شاه، سبب اعتراض شدید مردم ایران و ناامنی برای سفارت آمریکا میشود. کارتر پس از آنکه اعضای دولت موقت اعلام کردند، تمام سعی خود را برای امنیت سفارت انجام میدهند، مجوز ورود شاه به خاک آمریکا را صادر کرد؛ یعنی همه میدانستند با پذیرش شاه، اتفاقات مهمی رخ خواهد داد و ممکن است، مردم ایران عکسالعمل سختی نسبت به آمریکا و منافع بیشمارش در ایران داشته باشند.
5. در این بین دانشجویان 4 دانشگاه تهران، تصمیم میگیرند، برای نشاندادن اعتراض خود به سیاستهای آمریکا، سفارت آمریکا را برای 48 تا 72 ساعت تسخیر کنند و سپس آن را رها کرده و گروگانها را آزاد کنند؛ اما با تسخیر سفارت در روز اول و دستیابی به اسنادی که دلالت بر جاسوسی و خرابکاری توسط سفارت میکرد، عملاً سفارت آمریکا به لانه جاسوسی تغییر نام داد و امام خمینی(قد) فرمودند: جوانان آنجا را رها نکنند. نکته جالب در اینباره این است که تقریباً همه گروههای سیاسی، تسخیر سفارت را تأیید کرده و از آن استقبال کردند. برخی از این گروهها، در سالهای اخیر از نظر خود برگشتهاند؛ ولی در آن زمان و با توجه به شرایط، آن را تأیید کردهاند.
6. در سفارت اسنادی مثل ابزار شنود، ابزار جعل مُهرهای سازمانی و فرودگاهی و اسنادی که نشان میداد، آمریکا و سازمان سیا در حال توطئه برای آشوب، ترور، تجزیهطلبی و کودتاست، کشف شد. این اسناد بهقدری گویا بود که جای هیچ شک و شبهه باقی نمیگذارد؛ درواقع در صورت تداوم کار سفارت آمریکا، انقلاب و کشور شاهد کودتای خونینی میشد و ممکن بود، همه زحمات مردم و رهبران انقلاب برای رهایی از استبداد شاه بر باد رود.
7. شرط امام خمینی(قد) برای حل و فصلشدن غائله سفارت، تحویل شاه به ایران و بازگرداندن اموالی که از مردم ایران توسط شاه دزدیده شده بود و همچنین تعهد آمریکا به عدم مداخله در ایران بود. آمریکا هرگز حاضر نشد، شرایط ایران را بپذیرد و ایران نیز تسلیم توطئه آمریکایی نشد.
نتیجهگیری: با توجه به آنچه گفته شد، میتوان نتیجه گرفت، تسخیر سفارت، یک خواسته ملی و خواسته همه مردم ایران بوده است و درواقع عکسالعمل مردم ایران در مقابل عملیاتها و توطئههای آمریکا بوده است؛ همچنین مدیریت امام خمینی(قد) از آن حیث بود که توطئههای آمریکا در سفارت مشخص شده بود و تشخیص امام خمینی این بود که برای درامان ماندن انقلاب از توطئههای خارجی، استعمار آمریکایی باید برای همیشه از کشور خارج شود.