ضعف تحلیل سیاسی مردم و پیامدهای تاریخی آن: از سکوت امیرالمؤمنین (ع) تا شهادت حضرت زهرا (س)

شهادت حضرت زهرا (س) و سکوت امیرالمؤمنین علیه‌السلام، نه صرفاً حوادثی تاریخی، بلکه پیامدهای مستقیم ضعف تحلیل مردم بودند. این ضعف، زمینه‌ساز انحراف خلافت، گسست امت و ظهور فتنه‌های بعدی شد.

 معصومه احمدیان علی آبادی، استاد حوزه علمیه خواهران در یادداشتی آورده است:

تاریخ اسلام، به‌ویژه در مقطع حساس پس از رحلت پیامبر(ص) شاهد تحولات بنیادینی بود که مسیر امت اسلامی را برای قرون متمادی رقم زد. در این میان، یکی از مهم‌ترین و در عین حال تلخ‌ترین وقایع، سکوت امیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام و شهادت مظلومانه حضرت زهرا سلام الله علیهم است. این رخدادها، صرفاً حوادثی تاریخی نیستند؛ بلکه نشانه‌هایی از یک بحران عمیق در تحلیل سیاسی و اجتماعی مردم آن عصر است. مقام معظم رهبری، در بیانات متعددی، بر این نکته تأکید کرده‌اند که «آنچه باعث سکوت حضرت امیرالمومنین علیه السلام شد، ضعف تحلیل مردم بود»؛ تحلیلی که اگر درست بود، تاریخ اسلام مسیر دیگری را تجربه می‌کرد.

تحلیل سیاسی، در نگاه اسلامی، به معنای شناخت دقیق شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه و تشخیص حق از باطل در بستر تحولات است. این تحلیل، وظیفه‌ای برای نخبگان، و مسئولیتی عمومی برای همه آحاد جامعه است. قرآن کریم، در آیات متعددی، مردم را به «تفکر»، «تدبر» و «بصیرت» دعوت می‌کند: «قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ» (زمر: ۹) در این چارچوب، تحلیل سیاسی، مقدمه‌ای برای موضع‌گیری صحیح، انتخاب درست و همراهی با جبهه حق است.

با رحلت پیامبر (ص) جامعه اسلامی در برابر آزمونی بزرگ انتخاب میان وصیت الهی در غدیر و خواست قدرت‌طلبان قرار گرفت. در این میان، بسیاری از مردم، به‌دلیل ضعف تحلیل، ترس، مصلحت‌اندیشی یا بی‌تفاوتی، از همراهی با ولایت امیرالمؤمنین علیهالسلام خودداری کردند.

مقام معظم رهبری در این‌باره می‌فرمایند: «اگر مردم تحلیل درستی داشتند، اگر می‌فهمیدند که چه چیزی دارد از دست می‌رود، اگر می‌دانستند که این سکوت یعنی چه، اگر می‌فهمیدند که این سکوت یعنی چه، قطعاً تاریخ اسلام مسیر دیگری را طی می‌کرد.»(بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان، ۲۵ شهریور ۱۳۸۹)

پیامد ضعف تحلیل مردم، سکوت امیرالمؤمنین علیه‌السلام را رقم زد. این خانه‌نشینی، نه از سر ناتوانی، بلکه به‌دلیل عدم همراهی مردم بود. امام علی علیه‌السلام در خطبه ۳ نهج‌البلاغه می‌فرماید: «فَصَبَرتُ وَ فِی الْعَیْنِ قَذًی وَ فِی الْحَلْقِ شَجًا؛ أَری تُراثِی نَهْبًا». این صبر تلخ، نتیجه بی‌تحلیلی مردمی بود که حق را شناختند، اما از آن حمایت نکردند.

نقش حضرت زهرا سلام الله علیها در بیدارسازی مردم، غیر قابل انکار است. حضرت، با درک عمیق از شرایط، به دفاع از ولایت برخاست. ایشان، با خطبه فدکیه، حضور در خانه‌های مهاجر و انصار، و اعتراض عملی، تلاش کرد مردم را بیدار کند. در خطبه فدکیه، می‌فرماید: «أَفَنَسِیتُم قَولَهُ تَعَالَی: وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ وَ قَوْلَهُ: إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ». ایشان، با استناد به قرآن، مردم را به یادآوری عهد غدیر و جایگاه اهل‌بیت فراخواند.

در برابر انحراف خلافت، دو جریان سازش و مقاومت شکل گرفت. در جریان سازش، برخی از صحابه، به‌دلایل مختلف، با خلیفه بیعت کردند و توجیهاتی چون «حفظ وحدت»، «جلوگیری از فتنه» و «مصلحت‌سنجی» مطرح شد. این جریان، با سکوت یا همراهی، زمینه تثبیت انحراف را فراهم کرد. در مقابل؛ در رأس جریان مقاومت ، حضرت زهرا سلام الله علیها و امیرالمؤمنین علیه‌السلام قرار داشتند. گرچه در اقلیت بودند؛ اما حقیقت را زنده نگه داشتند. ایشان، با روشنگری، اعتراض، تحصن و خطابه، تلاش کردند مردم را بیدار کنند. تا آنجا که، اوج مقاومت در برابر انحراف، شهادت حضرت زهرا (س) بود که نتیجه مستقیم مقاومت در برابر جریان انحرافی است. ایشان، با ایستادگی در برابر هجوم به خانه، دفاع از ولایت و افشای ظلم، جان خود را فدای حق کرد.

مقام معظم رهبری می‌فرمایند: حضرت زهرا سلام الله علیها با همه وجود در مقابل انحراف ایستاد. این ایستادگی، هزینه داشت؛ اما حقیقت را حفظ کرد. (۳۰ شهریور ۱۳۷۹) فرمایند: راهی که امروز به فضل الهی، انقلاب جلو پای مردم ما گذاشته، همان راه حضرت فاطمه‌ی زهرا سلام‌ الله‌ علیهاست: خودسازی و جهان‌سازی. (۲۴ آذر ۱۳۷۱)

از دیدگاه تحلیل تاریخی، اگر مردم آن زمان، تحلیل درستی از شرایط داشتند؛ خلافت به مسیر اصلی خود بازمی‌گشت. فتنه‌های بعدی مانند جنگ جمل، صفین و نهروان رخ نمی‌داد. شهادت امام حسین علیه‌السلام و عاشورا اتفاق نمی‌افتاد و امت اسلامی، وحدت، عدالت و پیشرفت را تجربه می‌کرد.

امروز نیز، جامعه اسلامی با چالش‌های مشابهی مواجه است. اگر مردم تحلیل نداشته باشند؛ حق و باطل جابه‌جا، دشمن در لباس دوست ظاهر می‌شود و ولایت تنها می‌ماند. مقام معظم رهبری بارها بر «بصیرت» تأکید کرده‌اند: اگر بصیرت نباشد، انسان در فتنه‌ها گم می‌شود. (بیانات در دیدار عمومی۱۵ مهر ۱۳۸۸)

شهادت حضرت زهرا (س) و سکوت امیرالمؤمنین علیه‌السلام، نه صرفاً حوادثی تاریخی، بلکه پیامدهای مستقیم ضعف تحلیل مردم بودند. این ضعف، زمینه‌ساز انحراف خلافت، گسست امت و ظهور فتنه‌های بعدی شد. در برابر آن، جریان مقاومت، به رهبری حضرت زهرا (س) با ایستادگی، روشنگری و فداکاری، حقیقت را زنده نگه داشت. امروز نیز، تنها با تحلیل درست، بصیرت سیاسی و همراهی با ولایت، می‌توان از تکرار آن تاریخ تلخ جلوگیری کرد.