آیت‌الله اراکی در دیدار اعضای دبیرخانه همایش بین‌المللی «هوش مصنوعی، فرهنگ و علوم اسلامی»، هوش مصنوعی را یک مبنا و بستر حاکمیتی در بعد ملی و جهانی تلقی کرد و در تبیین پیامدهای غفلت از این بستر حاکمیتی، اظهار کرد: اگر نتوانیم در این بستر حاکمیتی بسترساز شویم، ناخواسته حاکمیتی دیگر بر ما تحمیل می‌شود.
وی نگاه به مسئله هوش مصنوعی را نگاهی بسترساز در سطح حاکمیتی عنوان کرد و با اشاره به اینکه نگاه اسلام به مسائل اجتماعی، نگاه کلان بوده و مسائل را با نگاه خرد نمی‌بیند، گفت: وقتی کلان‌مسئله را حل کردید، مسائل خرد که در این کلان جای می‌گیرند، حل خواهند شد و اینکه بر مسئله فقه نظام تأکید می‌کنیم، به‌همین دلیل است.
عضو شورای‌عالی حوزه‌های علمیه، یکی از مهمترین محورهای هوش مصنوعی و مسائل کلان آن را، مسئله ارتباطات عنوان کرد و گفت: هوش مصنوعی روابط اجتماعی را شکل می‌دهد.
این استاد حوزه علمیه قم ساختن اراده دیگران را از کارکردهای هوش مصنوعی برشمرد و با اشاره به مسئله مهندسی اجتماعی بیان کرد: در برخورد با یک جامعه، اندیشه یا جریانی، دوگونه برخورد صورت می‌گیرد؛ یک‌گونه ترویج و گسترش اندیشه، آن است که شما اندیشه خودتان را در برابر اندیشه دیگر مطرح کرده، مناقشه کنید و با استدلال و نقد اندیشه دیگر، بخواهید اندیشه خود را بقبولانید. گونه دیگر ترویج و گسترش اندیشه آن است که جامعه را مهندسی کنید؛ بدین صورت که شما ارتباطاتی را می‌سازید و این ارتباطات، خود به خود اندیشه شما را در شخص ایجاد می‌کند؛ بدون اینکه شخص متوجه شود که تحت تأثیر اندیشه شما قرار گرفته است.
آیت‌الله اراکی تبعیت جامعه را از درخواست‌ها و اندیشه‌هایی که در جامعه مهندسی می‌شوند، از آثار مهندسی روابط اجتماعی برشمرد و ضمن اشاره به اینکه هوش مصنوعی روابط اجتماعی را شکل می‌دهد و اراده‌های اجتماعی را به هم پیوند داده و جهت می‌دهد، گفت: حاکمیت، روابط اجتماعی را می‌سازد؛ در قرآن کریم مطلب بسیار مهمی است و از ویژگی‌های نگاه قرآنی به جامعه است: «یوم ندعوا کل أناس بإمامهم» (آیه ۷۱ اسراء)؛ هویت جامعه را امام می‌سازد و این هویت‌‌‌سازی کار هوش مصنوعی است.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، ارتباط حاکمیت و هوش مصنوعی را، ارتباطی صد در صدی برشمرده و بیان کرد: همان‌گونه که حاکمیت سررشته روابط اجتماعی را شکل و جهت می‌دهد، هوش مصنوعی نیز می‌تواند سررشته را به دست بگیرد و تمام روابط اجتماعی را در چند لحظه عوض کند و از این جهت هوش مصنوعی اهمیت دارد و محل طرح مباحث فقهی، فنی، علوم اجتماعی و علوم انسانی است.
در ابتدای این دیدار، دکتر بهروز مینایی، مشاور مدیر حوزه‌های علمیه در زمینه هوش مصنوعی و دبیر علمی همایش بین‌المللی «هوش مصنوعی، فرهنگ و علوم اسلامی» با اشاره به اینکه هوش مصنوعی تنها یک ابزار نیست؛ بلکه در حوزه‌های آموزش، پژوهش و ابعاد دیگری که شئون یک فقیه است، مثل قضاوت و کنش‌گری در حاکمیت، مقداری اثر‌بخشی دارد، گفت: نگاه فرابخشی و نگاه از بالا به مقوله هوش مصنوعی، امری ضروری است و با توجه به کاربست هوش مصنوعی در جامعه و تغییرات مشاغل و اتوماتیک کردن کارها توسط هوش مصنوعی، این موضوع باید از جهت فقهی، اخلاقی، فلسفی و اجتماعی مورد بحث قرار گیرد.
وی با بیان اینکه در همایش جدید هوش مصنوعی، محورهای نه‌گانه‌ای را معرفی کردیم که بررسی فقهی، حقوقی، اخلاقی و فلسفی هوش مصنوعی، محور اول این همایش را تشکیل می‌دهد، افزود: هوشمند‌‌‌سازی‌هایی که در حال انجام هستند، نظیر: خودران‌ها و فناوری‌های نوین، ابعاد فقهی و اقتصادی در زندگی مردم دارند و مسائل نو را به وجود می‌آورند که فقیه باید اینها را بشناسد.
مشاور مدیر حوزه‌های علمیه در زمینه هوش مصنوعی، محور دوم همایش را، مطالعات و پیامدهای فرهنگی و اجتماعی هوش مصنوعی عنوان کرد و با اشاره به بیان مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه هوش مصنوعی را به‌عنوان فناوری که در اداره کشور می‌تواند مدخلیت داشته باشد، در نظر بگیرید، گفت: در نانو و جا‌های دیگر پیشرفت خوبی داشتیم؛ ولی هنوز در بعد راهبردی، سند‌هایی طراحی نشده است؛ به‌تازگی در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، سندی طراحی شده است و سند‌های دیگر نیز، در در وزارتخانه‌هاست و سند اخلاق یونسکو نیز مطرح شده است.
وی مباحث مطالعات سایبرنتیکی و هوش مصنوعی، آینده‌پژوهی هوش مصنوعی، تحلیل فرصت‌ها و تهدید‌ها، حکمرانی و سیاست‌گذاری هوش مصنوعی، علوم انسانی و اسلامی دیجیتال، مبحث ظرفیت‌شناسی هوش مصنوعی در کارکردها، فرایند‌ها و علوم اسلامی، زیرساخت‌های هوش مصنوعی و مرز‌های دانشی هوش مصنوعی را، از دیگر محورهای همایش هوش مصنوعی، فرهنگ و علوم اسلامی مطرح کرد و گفت: دو محور اخیر بیشتر فنی‌اند و می‌خواهند، لبه علم دنیا را ببینید؛ اما در قسمت‌های قبلی بیشتر، هدف ایجاد یک فضای گفتمانی میان دانشگاه‌ها حتی در جهان اسلام است.
در ادامه این دیدار دکتر محمدرضا قاسمی، دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه و دبیر اجرایی همایش بین‌المللی هوش مصنوعی هم، با اشاره به اینکه هوش مصنوعی یک فناوری تحولی، پیشران، راهبردی، تحولی و افقی است و در همه صنایع به کار می‌رود و ساده‌انگارانه است که آن را یک ابزار بدانیم، گفت: هوش مصنوعی یک پارادایم حکمرانی، یک سبک، سلوک، جهت‌گیری، سیاست‌گذاری و از جنس آن چیزهایی است که در اصول فقه نظام در جهت‌های کلان است.
وی افزود: هوش مصنوعی یک فناوری شناختی است و از علوم شناختی یک ابزار برای مقاصد و اهداف، تولید شده است.
دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه، با بیان اینکه در عرصه هوش مصنوعی، به‌لحاظ زیرساختی، الگوریتمی و دانشی، پیشرفت‌هایی صورت گرفته است، گفت: هوش مصنوعی دارای فرصت‌ها و تهدیدهای قابل توجهی است که توان تولید اخبار جعلی، جعل صدا و تصویر در جهت فعالیت‌های سوء، از تهدیدات این عرصه به‌شمار می‌رود.
دکتر قاسمی با اشاره به اینکه قبل از تولید محصول در حوزه هوش مصنوعی، نیاز به ورود فقه در این حوزه است، بیان کرد: هوش مصنوعی به‌دلیل آنکه همه حوزه‌ها را شامل می‌شود، سؤالات فقهی آن سؤالاتی پیچیده و قابل بررسی است.
دبیر اجرایی همایش بین‌المللی هوش مصنوعی افزود: ما باید نسبت هوش مصنوعی با تمدن، انقلاب و اندیشه‌ها را مشخص کنیم و بعد نظام مسائل از آن بگیریم و از فقه نظام، می‌توان مسائل بنیادی هوش مصنوعی را در فقه کشف کرد.
گزارش: رحیم کریمی