به گزارش خبرگزاری حوزه، آیت‌الله سیدمحمد غروی، در آیین تقدیر از فعالان برتر پژوهش و رونمایی از آثار علمی مؤسسه عالی فقه و علوم اسلامی، با اشاره به روایت معروف و مفصل «عنوان بصری» از امام صادق (ع)، این روایت را منشوری جامع برای تربیت علمی و معنوی دانست و گفت: عنوان بصری، پیرمردی سالخورده بود که سال‌ها نزد مالک‌بن انس رفت‌وآمد داشت و تفکرش تحت تأثیر جریان‌های فقهی رایج آن زمان قرار گرفته بود. با ورود امام صادق(ع) به مدینه، او تصمیم گرفت همان‌گونه که از مالک استفاده کرده بود، از محضر آن‌حضرت نیز بهره‌مند شود؛ اما امام در ابتدا او را نپذیرفتند؛ برخوردی که نشان می‌دهد، انتقال معارف حقیقی نیازمند آمادگی درونی و چارچوب خاص است و حتی امام معصوم(ع) نیز علم را بدون فراهم‌شدن زمینه‌های لازم عرضه نمی‌کند.
وی افزود: عنوان بصری پس از این برخورد، دچار تحول درونی شد، به زیارت پیامبر اکرم(ص) رفت، نماز خواند و به دعا پرداخت و مدتی از حضور در محافل دیگر فاصله گرفت تا سرانجام با شوقی عمیق دوباره به درِ خانه امام صادق(ع) رفت. امام پس از پذیرش او، حقیقت علم را چنین تبیین کردند که علم صرف یادگیری و انباشتن معلومات نیست؛ بلکه نوری است که خداوند در دل کسی قرار می‌دهد که اراده‌اش متوجه خدا باشد.
علم حقیقی چه زمانی حاصل می‌شود؟!
وی با تأکید بر اینکه این بیان به‌معنای نفی تلاش علمی نیست، افزود: امام صادق(ع) تصریح می‌کنند که علم حقیقی زمانی حاصل می‌شود که انسان حقیقت عبودیت را در خود محقق سازد و این عبودیت، دارای ارکان مشخصی است؛ نخست آنکه انسان خود را مالک هیچ‌یک از داشته‌هایش نداند و همه‌چیز را امانت الهی تلقی کند؛ دوم آنکه برای خود تدبیر مستقل قائل نباشد و بداند اگرچه وظیفه دارد تلاش کند و اسباب را به‌کار گیرد، اما مدبر حقیقی خداوند متعال است و سوم آنکه تمام اشتغال انسان، معطوف به انجام اوامر و ترک نواهی الهی باشد، نه برجسته‌سازی «من» و دستاوردهای شخصی.
آفتی در کمین پژوهشگران دینی
آیت‌الله غروی همچنین با اشاره به ادامه روایت، اولین مرتبه سلوک الی‌الله را تقوا دانست و گفت: قرآن کریم تصریح می‌کند که سرای آخرت از آنِ کسانی است که در زمین به دنبال علو و فساد نیستند. علو همیشه به‌معنای ظلم آشکار نیست؛ گاهی علو در قالب موقعیت علمی، شهرت یا احساس برتری فکری بروز می‌کند و همین مسئله، می‌تواند پژوهشگر دینی را از مسیر صحیح خارج کند.
عضو شورای‌عالی حوزه‌های علمیه، سپس به سفارش‌های اخلاقی امام صادق(ع) در زمینه حلم و رفتار اجتماعی اشاره کرد و افزود: حضرت می‌فرمایند: اگر کسی شما را تحریک یا تهدید کرد، باید آن‌قدر بر نفس خود مسلط باشید که از پاسخ‌گویی بپرهیزید. اگر کسی عیبی به شما نسبت داد، در صورت صحت، از خدا طلب آمرزش کنید و اگر نادرست بود، برای گوینده طلب مغفرت نمایید. این روحیه نشانه بلوغ علمی و اخلاقی است و برای اهل علم، ضرورتی مضاعف دارد.
لزوم پرهیز از شتاب در فتوا و اظهارنظر علمی
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در بخش دیگری از سخنان خود، با هشدار نسبت به شتاب در فتوا و اظهار نظر علمی، تصریح کرد: امام صادق(ع) تأکید می‌کنند که از فتوادادن بترسید، همان‌گونه که انسان از شیر درنده می‌ترسد؛ زیرا فتوا می‌تواند سرنوشت دینی مردم را تغییر دهد. عالم نباید به‌خاطر جلب توجه، نوآوری نمایشی یا خوشایند این و آن، سخنی بگوید که مسئولیت شرعی و اخروی به دنبال دارد و موجب شود، او به «پل عبور دیگران به جهنم» تبدیل شود.
وی با تأکید بر لزوم تواضع علمی افزود: پژوهشگر نباید آنچه را نمی‌داند، وانمود کند که می‌داند و نباید گمان کند، با گذراندن چند دوره علمی به نقطه کمال رسیده است. ارتباط با بزرگان و استفاده از تجربه عالمانی که دهه‌ها در عرصه علم و فقاهت فعالیت کرده‌اند، لازمه رشد علمی صحیح است.
نوآوری علمی به معنای
مخالفت شتاب‌زده با گذشتگان نیست
این استاد حوزه در ادامه، با نقل خاطراتی از بزرگان فقاهت، از جمله آیت‌الله‌العظمی خویی و محقق نائینی(قد) و اشاره به دیدگاه‌های آیت‌الله‌العظمی سیستانی، بر اهمیت حفظ نظام سنتی فقاهت تأکید کرد و گفت: فقه شیعه حاصل یک نظام علمی ریشه‌دار و برخاسته از روایات است و نمی‌توان به‌سادگی از شهرت فتوایی و اجماع فقها عبور کرد. نوآوری علمی به‌معنای مخالفت شتاب‌زده با گذشتگان نیست و جسارت علمی، به‌ویژه در دوران جوانی، اگر با تقوا و احتیاط همراه نباشد، می‌تواند آسیب‌زا باشد.
آیت‌الله غروی در پایان خاطرنشان کرد: در تحقیق باید مراقب بود که پیش‌فرض‌ها، تمایلات ذهنی و هواهای نفسانی بر پژوهش حاکم نشود. هدف پژوهش دینی باید کشف حقیقت باشد. نه تثبیت نظر شخصی. تنها در چنین مسیری است که علم، به‌عنوان نوری الهی، در دل انسان جای می‌گیرد و به‌برکت و اثرگذاری واقعی می‌رسد.