فقه نظام‌ساز، همان فقه اکبری است که ما مکلف به تبیین آن هستیم

به گزارش خبرگزاری حوزه، آیت‌الله اراکی در همایش ملی «فقه نظام‌ساز» اظهار کرد: امروز جمع زیادی «فقه نظام» را واژه مبهمی تلقی می‌کنند؛ بنابراین برای «فقه نظام‌ساز»، تعریف روشنی را که از فقه شده است، ارائه می‌کنیم و آن علم به احکام فعل مکلفین است.
عضو شورای‌عالی حوزه‌های علمیه، با اشاره به لزوم تبیین فقه نظام و رابطه آن با حکمرانی و تمدن، بیان کرد: برای خیلی از افراد مشخص نیست که فقه نظام به چه معناست و برای روشن شدن این بحث، باید به متعلق این علم پرداخته شود.
استاد درس خارج فقه نظام، بیان کرد: ولایت جامعه‌ساز است و جمعیت‌های پراکنده را به جمعیت‌های واحد تبدیل می‌کند. اگر رفتارهای ارادی مجموعه‌ای از انسان‌ها، به‌وسیله حاکمیت تبدیل به اراده جمعی شود، ما از آن به جامعه تعبیر می‌کنیم.
آیت‌الله اراکی افزود: موضوع در فقه نظام، چیزی است که ما در آن، به مکلف کلان در مقابل مکلف خرد تعبیر می‌کنیم و ما می‌توانیم، جامعه‌ای داشته باشیم که اعضای آن مسلمان باشند و رفتارهایشان اسلامی باشد؛ اما جامعه اسلامی نباشد و جامعه‌ای اسلامی است که حاکمیت آن اسلامی باشد.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: فقه اکبری که ما بیش از هرچیزی مکلف به تبیین و اجرای آن هستیم، فقه نظام‌ساز است و همین فقه است که جامعه نیکوکار و جامعه پاک می‌سازد؛ هرچند تک‌فردهای جامعه، افرادی معصیت‌کار باشند.
عضو خبرگان رهبری در توضیح رابطه فقه نظام با حکمرانی، بیان کرد: حکمرانی یعنی ما فرمانی داشته باشیم که بتواند، راه‌های جامعه را به سمت اراده جمعی سوق دهد و اراده جمعی را در راستای مسائل اجتماعی و عدل تنظیم کند.
وی در توضیح رابطه فقه نظام با تمدن، خاطرنشان کرد: تمدن برقراری زندگی نظم‌یافته جامعه مبتنی بر جامعه بهتر و برتر است که اگر بخواهیم تمدنی داشته باشیم، بدون پرداختن به فقه نظام نمی‌توانیم، به تمدن دست پیدا کنیم.
آیت‌الله اراکی، راهپیمایی‌های در طول انقلاب را، نمادی از جامعه اسلامی دانست و افزود: ما بدون فقه نظام نمی‌توانیم، حکمرانی داشته باشیم؛ چون فقه نظام یعنی حکمرانی عادلانه اسلامی و تمدن‌سازی بدون پرداختن به فقه نظام میسر نمی‌شود.

 

  یکصد اصطلاح فقه نظام را واکاوی و بررسی کرده‌ایم
استاد رشاد رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز در این همایش، ، با اشاره به اهمیت مباحث فقه نظام‌ساز، خاطرنشان کرد: متأسفانه در این زمینه نوشته‌ها و سخنان بسیار کمی گفته و نوشته شده است؛ به‌گونه‌ای که کسانی که در این زمینه دقت داشته باشند، بسیار کم هستند.
رئیس شورای مدیریت حوزه علمیه استان تهران افزود: مؤسسه امام رضا(ع) با تشکیل حلقه اساتید، کارهای خوبی درباره فقه نظام انجام داده که از جمله این کارها این است که حدود ۱۰۰ اصطلاح به‌طور مفصل بیان و توضیح داده شده است و کارهای خوب دیگری نیز در حال انجام است.

 

  فقه نظام‌ساز، فقهی ناظر به احکام اراده‌هاست
حجت‌الاسلام والمسلمین میرباقری نیز در این همایش، اظهار کرد: فقه نظام‌ساز، درحقیقت، «فقه حادثه‌ساز» و مقدم بر زمان است که راهبرد حاکم بر جهان را تعیین می‌کند.
استاد حوزه علمیه افزود: فقه نظام‌ساز که در کلمات امام خمینی(قد) هم دیده می‌شود، به‌معنای فقه ایجاد یک نظام در عینیت است که می‌توان از آن به فقه سرپرستی و تکامل رشد اراده‌های انسانی تعبیر کرد. با این نگاه، شاید فقه بیش از آنکه ناظر به احکام موضوعات باشد، احکام اراده‌ها را بیان کند.
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم ادامه داد: با این نگاه، فقه نظام‌ساز فقهی است که ظرفیت ایجاد یک نظام عینی در حال تکامل و رشد را دارد و می‌خواهد، تغییرات و رشد این نظام را تبیین کند و چون این نظام در عینیت مطالعه می‌شود، حتماً نیازمند به بسترهای پیرامونی است که اولین موضوعی که در این زمینه با آن درگیر هستیم، اراده‌های دستگاه کفر و استکباری است؛ بنابراین فقه نظام‌ساز می‌خواهد یک نظام اراده‌های اجتماعی را در بستر یک سلسله موضوعاتی در میدان درگیری با دستگاه استکبار و نظام اراده‌های باطل و ذیل اراده‌های آن بسازد و مقیاس این نظام‌سازی هم، تابع زمان و مکان است.
حجت‌الاسلام والمسلمین میرباقری، بیان کرد: فقه نظام، باید قدرت سرپرستی اراده‌ها را برای ساختن یک تمدن که در آن، ساختارها، مفاهیم و محصولات هستند، داشته باشد.
وی وظیفه سرپرستی اراده‌ها را متوجه حکومت دانست و گفت: فقه نظام‌ساز، در حقیقت «فقه حادثه ساز» است و مقدم بر زمان است که راهبرد حاکم بر جهان را تعیین می‌کند و سازوکارهای اجرایی فقه، هم در ذیل فقه نظام‌ساز ساخته می‌شود.
این استاد حوزه علمیه قم بیان کرد: اگر این فقه بخواهد اتفاق بیفتد، باید نظام احکام را استنباط کند و باید که احکام جهت، احکام مقدمات و احکام تناسبات داشته باشد.
وی افزود: هم روشن‌فکران و هم غیر روشن‌فکران دچار کج‌فهمی از سخن امام خمینی(قد) درباره «منزلت فقه» شدند؛ کج‌فهمی روشن‌فکران این بود که (تصور کردند) مقصود امام از منزلت فقه، حاکم کردن فقه مصلحت، بر فقه موضوعات است که به‌منزله تسهیل‌کننده عادی‌سازی فقه است.
حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، دبیر علمی این همایش نیز با اشاره به پیچیدگی مسائل جامعه امروزی، گفت: به‌دلیل ارتباطی که پدیده‌های اجتماعی با یکدیگر دارند، با فقهی که به مسائل جمعی توجهی نمی‌کند، نمی‌شود، پاسخگوی مسائل و سؤالات جامعه بود.
عضو مجلس خبرگان رهبری افزود: در چنین شرایطی ضروری است تا فضلای حوزه مبانی فقه اجتماعی و کارآمد را استخراج کنند.
وی با تشریح جزئیات همایش ملی فقه نظام‌ساز، ابراز کرد: این همایش به سه هدف مهم نزدیک‌سازی افق‌های نگاه و نظریه‌ها در این حوزه، ایجاد بستر لازم برای آموزش و پژوهش مؤسسات و تقویت و توسعه گفتمان دامنه ادبیات در این حوزه می‌پردازد.
این استاد حوزه علمیه قم افزود: بحث نظام‌سازی فقهی عمدتاً پس از انقلاب مطرح شده و یک سیر صعودی داشته است و امروز در یک نقطه مطلوب از طرح شدن قرار دارد؛ اما دیدگاه‌ها و نظریه‌های مختلفی در این خصوص وجود دارد و این همایش، یکی از اهداف اساسی خودش را متناظر کردن این دیدگاه‌ها قرار داده است.
دبیر علمی همایش ملی فقه نظام‌ساز، با اشاره به اینکه این مباحث در حد تئوری باقی نخواهد ماند، عنوان کرد: واحدهای درسی با این عنوان در برخی از مؤسسات در حال انجام است که این همایش، به این حرکت توان بیشتری می‌بخشد و فضا و افقی برای توسعه این مباحث پیدا می‌شود؛ بنابراین یک تئوری صرف نیست و هرگاه مباحث آموزشی عمق پیدا کند، به مسائل اجتماعی سرریز می‌کند که بر این اساس، می‌توان برای مسائل جامعه نسخه‌هایی پیچید.
حجت‌الاسلام والمسلمین ذبیح‌الله نعیمیان، مدیر مؤسسه آموزش‌عالی حوزوی امام رضا(ع) هم در سخنانی، اظهار کرد: «همایش ملی فقه نظام‌ساز» در واقع اقدامی ملی و شروعی برای سلسله بحث‌های مهم در این زمینه است.
این استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: این مؤسسه به دنبال ایجاد رشته‌های تخصصی فقه و رشته‌گرایش‌های نوین است که نیاز جامعه اسلامی را برآورده سازد و اقتضائات نوین را پوشش دهد.  وی بیان کرد: فقهی که عهده‌دار استنباط احکام الهی و فهم شریعت است، علاوه بر نظام‌مندی در مقوله دانشی خود، عهده‌دار کشف نظام‌های دینی در عرصه‌های مختلف است؛ چه عرصه‌های هنجاری و چه در سایر عرصه‌ها.
مدیر مؤسسه آموزش‌عالی حوزوی امام رضا(ع) افزود: طراحی و تأسیس رشته‌های نوین در راستای پیمودن گام‌هایی که به تمدن اسلامی برسد، در دستور کار این مؤسسه قرار دارد که رشته «الفقه سیاسه و‌الحکومه»، «فقه تربیت»، «فقه زیست فناوری»، «فقه مالکیت فکری»، «فقه اطلاعات و امنیت» و «فقه اقتصاد»، بخشی از رشته‌های تازه طراحی‌شده هستند.