مصاحبه‌ای که می‌خوانید، ماحصل گفت‌وگوی خبرگزاری حوزه‌های علمیه با حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم سپاسی آشتیانی، مسئول مرکز امور صیانتی حوزه‌های علمیه است که تقدیم علاقه‌مندان نشریه افق حوزه می‌شود.

□ ضمن تشکر از فرصتی که در اختیار رسانه رسمی حوزه قرار دادید، در ابتدا بفرمایید که چرا مرکز امور صیانتی حوزه‌های علمیه تأسیس شد و چه فعالیت‌هایی در این مرکز انجام می‌گیرد؟
   مرکز امور صیانتی حوزه در گذشته با نام «معاونت آمار و بررسی حوزه‌های علمیه» فعالیت داشته و هدف از تشکیل آن، این بود که اگر آسیب‌هایی متوجه حوزه و یا به‌صورت مشخص متوجه بعضی از اشخاص روحانی و طلبه می‌شود، قبل از اینکه بخواهد به محاکم کشیده شده و یا حاد گردد، مورد پیگیری و بررسی واقع شده و از بروز آن جلوگیری شود. بعد از دوره‌ای از فعالیت این معاونت، به مرکز امور صیانتی حوزه تغییر نام داد و از یک جایگاه صرفاً انفعالی به یک جایگاه فعال رسید که باید یک نقش واقعاً فعال صیانتی، هم در رابطه با حوزه، هم در رابطه با کل روحانیت و هم در رابطه با بخش اداری حوزه داشته باشند.
جایگاه صیانت، بیشتر یک جایگاه پیشگیری است تا اینکه درمان باشد؛ البته نقش درمان هم قطعاً وجود دارد؛ ولی آنچه که رسالت این مرکز را خیلی سنگین و حساس می‌کند، این است که باید برنامه‌هایی را در جهت پیشگیری از آسیب‌ها داشته باشد؛ یعنی قبل از اینکه آسیب‌ها ایجاد شوند، باید به استقبال آسیب‌ها برود و نگذارد که آسیب‌ها ایجاد شوند.
طبیعتاً شما توجه دارید که درمان کار واقعاً سختی است؛ اما پیشگیری ولو مفیدتر است؛ ولی خیلی سخت‌تر است؛ یعنی برنامه‌ریزی خیلی دقیق‌تر و مناسب‌تری را می‌طلبد. اما بالأخره ما چاره‌ای نداریم؛ چراکه برای داشتن یک حوزه سالم با بیش از هزار سال فعالیت بزرگان و خون‌دل خوردن آنان، باید مرکزی وجود داشته باشد که بتواند، از این میراث بزرگ صیانت و حفاظت کند. امروز بحث نفوذ مطرح است و ما واقعاً باید برنامه منسجمی در رابطه با نفوذ داشته باشیم.

□ آیا نفوذ در حوزه وجود دارد؟
 حوزه حتما در مسیر نفوذ قرار دارد و به‌زودی طرحی را به‌عنوان «اجلاسیه نفوذ در حوزه» به شورای صیانت حوزه تقدیم خواهیم کرد تا بتوانیم، این اجلاسیه را در حوزه برگزار نماییم. ما در این اجلاسیه به دنبال انتقال اطلاعات موجود از نفوذ، خطرات نفوذ و... بوده و تشریح خواهیم کرد که دشمن چگونه نفوذ خواهد کرد؛ چراکه برخی از افراد تحت نفوذ قرار می‌گیرند و مطلع نمی‌شوند که تحت نفوذ هستند؛ البته ادعا نمی‌کنیم که نفوذ در حوزه زیاد است؛ اما در مسیر آن قرار گرفته‌ایم و امیدواریم که انشاءالله بتوانیم بحث نفوذ را پیگیری کنیم.

□ به نظر شما آیا دشمن، یک فرد نفوذی به حوزه می‌فرستد یا در همان مسئولانی که در حوزه هستند، نفوذ کرده و کارهایشان را پیش می‌برند؟ یعنی کدام پررنگ‌تر است؟
    نمی‌توانم سخن قاطعی در این خصوص بیان کنم؛ اما احساس می‌کنیم، تعداد افرادی که تحت نفوذ قرار بگیرند و خودشان متوجه این موضوع نشوند، بیشتر است؛ البته نباید از دشمن غافل شد. دشمن به ‌هرحال نفوذی‌هایی را هم می‌فرستد و بوده‌اند و ما مهره‌هایی را داریم که لو رفته‌اند؛ ولی شاید دشمن در این قسمت خیلی موفق نبوده است؛ اما اینکه واقعاً تأثیرگذار و تصمیم‌ساز باشد، یعنی آن‌طوری تصمیم بگیریم که دشمن می‌خواهد، باید بگوییم که خطر این مورد خیلی جدی‌تر است و لذا هشدار دادن در این رابطه و هوشیار کردن نهادهای حوزوی، مراکز حوزوی و حوزویون خیلی مهم است که ما واقعاً بتوانیم، به این‌ها با اطلاعات و آمار ثابت کنیم که دشمن دنبال چنین چیزی هست.

□ در بحث پیشگیری چه کارهایی صورت گرفته است؟
  همه می‌دانند، آن عواملی که باعث شده، حوزه خیلی در مردم نفوذ کند و واقعاً دارای مقبولیت مردمی باشد که دشمن این سال‌های متمادی نتوانسته است، بین مردم و حوزه علی‌رغم تلاش‌های زیادی که کرده است جدایی ایجاد کند، یک علت این امر، به آن بعد علمی حوزه برمی‌گردد که مردم می‌دانند و درک می‌کنند که یک روحانی وارسته واقعاً عالم است و دوم اینکه می‌فهمند، واقعاً خودساخته است و بحث خودساختگی خیلی مهم است. سوم هم مردمی بودن روحانیت است؛ یعنی اینکه روحانیت هیچ جایی خودش را از مردم جدا نکرده و امروز هم شما می‌بینید، دشمن خیلی تلاش می‌کند که روحانیت را جدا از مردم نشان دهد؛ ولی موفق نمی‌شود.
در هر سه عامل ما آسیب‌ها و آفت‌هایی داریم که باید بتوانیم آنها را شناسایی و پیشگیری کنیم؛ یعنی اگر واقعاً می‌بینیم، حوزه از جهت علمی دارد دچار آسیب می‌شود و آن عمق علمی وجود ندارد، باید فوراً جلوی این آسیب گرفته شود.
مردم می‌بینند که این روحانی، عالم و خودساخته است و علی‌رغم این علمیت و وارستگی، در عین حال یک چهره خیلی متواضع و مردمی دارد و لذا برای مردم جذاب می‌شود.
اگر ما دیدیم که در مباحث خودسازی، مقداری داریم این جایگاه را از دست می‌دهیم، باید آفت‌هایش را بشناسیم و از آن جلوگیری کنیم. یا در جنبه‌های مردمی روحانیت، اگر ببینیم مثلاً در رابطه بین روحانیت و مردم، دارد خلل ایجاد می‌شود، ما باید این‌ها را شناسایی کنیم و این خلل‌ها و این حفره‌هایی که ممکن است دشمن ایجاد کند و یا ما خواسته یا ناخواسته دچار آن‌ها بشویم، باید سعی کنیم که این‌ها را پوشش دهیم و اجازه ندهیم که بین روحانیت و مردم جدایی بیفتد؛ چون در اینجا هم مردم ضرر می‌کنند و بالأخره روحانیت از آن‌ها گرفته می‌شود و روحانیت بدون مردم فایده‌ای ندارد.

□ در حال حاضر، آیا مرکز امور صیانتی حوزه در این نکاتی که بیان کردید، ورود مستقیم دارد؟ برنامه و راهکارش در این زمینه چیست؟
    یکی از کارکردهای این مرکز در همین دوره جدید دو ساله‌ای که بنده در خدمت حوزه هستم، این است که ما یک شورای صیانتی از شخصیت‌های مهم کشوری تشکیل داده‌ایم که مسئولیت آن با خود آیت‌الله اعرافی است؛ همچنین معاون پیشگیری دادسرای ویژه روحانیت، دادسرای ویژه روحانیت، نماینده اداره اطلاعات، نماینده اطلاعات سپاه، نماینده قوه قضائیه، نماینده جامعة المصطفی، نماینده حوزه خواهران، نماینده دفتر تبلیغات، نماینده مرکز خدمات، نماینده سازمان تبلیغات و.... در این شورای صیانتی حضور دارند که سبب قوی بودن این شورا شده و در رابطه با آسیب‌های حوزه کار می‌کند. یکی از آسیب‌هایی که امروز حوزه‌های علمیه را تهدید می‌کند، مباحث مربوط به رسانه است که مرکز امور صیانتی در این موضوع ورود داشته و از همین جا باید از حجت‌الاسلام والمسلمین برته، مسئول مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه‌های علمیه نیز تشکر کنیم که کمک‌های مناسبی داشت.
ما در این موضوع به یک راهکار رسیدیم که باید اطلاعات فضای رسانه‌ای و فضای مجازی طلبه‌ها را بالا ببریم. یک برنامه‌ریزی خیلی منظمی صورت گرفت؛ از قم شروع کردیم و قرار شد، تمام مدارس قم بحث سواد رسانه را داشته باشند؛ چراکه اگر طلبه ما سواد رسانه نداشته باشد، هم سبب محرومیت از فضای مجازی می‌شود و نمی‌تواند به‌درستی از فرصت فضای مجازی استفاده کند و هم، دچار تهدیدهای آن می‌شود.
بالأخره در پرونده‌هایی که در این مرکز بررسی می‌کنیم، می‌بینیم عده‌ای از طلاب عزیزی که دچار آسیب شده‌اند، از همین فضای رسانه بوده است و لذا به این رسیدیم که باید یک برنامه مناسبی داشته باشیم تا اطلاعات رسانه‌ای طلاب را افزایش دهیم.
همچنین بحث خانواده طلاب را داشتیم که یکی از دستورات همین شورای صیانت بود و برنامه‌ریزی تقریباً منظمی صورت گرفت، برای اینکه ما بر روی آسیب‌های خانوادگی طلاب هم متمرکز شویم و جبران کنیم.
پس به‌طور کلی، برنامه‌های مرکز امور صیانتی به دو بخش پیشگیری و درمان تقسیم می‌شود که ما در بخش درمان، اگر بتوانیم مشکل را رفع کنیم، این کار را انجام خواهیم داد؛ اما اگر نتوانیم، علی‌القاعده هیچ‌گونه ملاحظه‌ای در این رابطه نداریم که اگر واقعاً یک عنصری مضر به روحانیت و مضر به حوزه‌ها است، این را کنار بگذاریم و حوزه‌ها را حفظ کنیم. البته قطعا ما توازن را در اینجا حفظ می‌کنیم؛ یعنی بالأخره در اینجا بین دو حق قرار داریم؛ یکی حق حوزه‌هاست و دوم حق اشخاص است که در اینجا باید خیلی ظریف عمل شود که نه حق حوزه از بین برود و نه حق آن فرد. سعی می‌کنیم جامع بین این دو را عمل کنیم؛ ولی اگر واقعاً در جایی حق حوزه اقتضا کند که شخصی از حوزه خارج شود، علی‌القاعده ما در این رابطه تأمل نمی‌کنیم.

□ مرکز امور صیانتی حوزه‌های علمیه، دارای چه بخش‌هایی است و چه فعالیت‌هایی در آن‌ها انجام می‌پذیرد؟
  در حال حاضر، چهار مدیریت در مرکز امور صیانتی حوزه مشغول به فعالیت است. مدیریت اول، «مدیریت بررسی گزارشات و شکایات» است که واقعاً کار سنگینی را انجام می‌دهد. در این مدیریت، بحث دریافت گزارشات و شکایات را داریم که هر نوع گزارشی به دست ما برسد بررسی می‌کنیم؛ ولو هیچ امضایی هم نداشته باشد؛ البته اگر یک گزارشی رسید و واقعاً ما بررسی کردیم و به جایی نرسیدیم، هیچ تأثیری در پرونده ندارد؛ ولی قطعاً اگر گزارش به اینجا برسد، بررسی خواهد شد و تا آنجایی که ما بتوانیم، حل می‌کنیم و آن قسمتی که واقعاً ما نتوانیم حل کنیم، علی‌القاعده به دادسرای ویژه روحانیت ارجاع می‌دهیم که آن آقایان بقیه کار را ادامه می‌دهند و حل می‌کنند.
مدیریت دوم، «مدیریت گزینش و استعلامات» است. گزینش در این مدیریت، مربوط به گزینش طلاب جدیدالورود، کارمندان و یا اساتیدی است که می‌خواهند، در حوزه جذب شوند.
مرحله اول گزینش و کارهای صیانتی، در این مرکز انجام می‌پذیرد و در استعلامات نیز مطلع هستید که بالاخره با وزارتخانه‌ها و نهادهای گوناگونی که طلاب و روحانیون در آنها مشغول به خدمت هستند، تعامل داریم و استعلامات این عزیزان از ما گرفته می‌شود؛ به این معنا که مرجع اصلی استعلامات در رابطه با روحانیت، مرکز امور صیانتی حوزه است.
حجم واقعاً بالایی از مراجعه به مرکز وجود داشته است؛ اما چون همیشه ساکت بوده‌ایم، کارکردهای ما خیلی روشن نیست که چه فعالیت عظیمی در این مرکز در حال انجام است.
درباره انتخابات مجلس شورای اسلامی، خبرگان رهبری، ریاست جمهوری و... نیز از مرکز امور صیانتی حوزه استعلام گرفته می‌شود و ما باید به استعلامات مربوط به طلاب و روحانیون پاسخ دهیم و نظر خود را اعلام نماییم.
این در گذشته زمان می‌برد و گاهی شش، هفت ماه و یا گاهی یک سال طول می‌کشید؛ ولی الآن ما تقریباً آن را با استفاده از برنامه‌های هوشمند و سازمان‌یافته و استفاده از فن‌آوری توانسته‌ایم، به‌روز کنیم؛ البته اگر مسئله‌ای بوده و نتوانسته‌ایم به‌روز جواب دهیم، به‌خاطر استعلامی است که ما باید از نهاد دیگری بگیریم که گاهی ممکن است، طول بکشد.
یک کارویژه‌ای که از سال گذشته در رابطه با گزینش طلبه‌ها، شروع کردیم، بحث تحقیقات میدانی است. تا سال گذشته تحقیقات به‌صورت میدانی انجام نمی‌شد و خود این، یک نقطه آسیب برای ما بود که گاهی مثلاً یک جدید‌الورودی وارد می‌شد که اگر ما یک مقدار در مورد او تحقیق می‌کردیم، در حوزه پذیرفته نمی‌شد و به وجهه روحانیت آسیب نمی‌زد و مجبور به اخراج او نمی‌شدیم؛ اما در یک سال گذشته، با تحقیقات میدانی حساب‌شده‌تری وارد عمل شده‌ایم تا نیروهای مناسب‌تر، با استعدادتر و با سلامت و آمادگی بیشتر وارد حوزه شوند که ما یک مدتی هزینه نکنیم و بعد بخواهیم، دوباره با آسیب فراوان او را اخراج کنیم و برای خود آن فرد هم، خیلی مناسب نیست.
ما سال‌های آینده نمود این را در خروجی‌هایمان حتماً خواهیم دید که خیلی مناسب‌تر خواهد بود و تعداد آسیب‌دیده‌های ما کمتر خواهد شد؛ چون ما در بررسی‌هایی که روی پرونده‌های موجود در اینجا داریم، به این رسیده‌ایم که اگر ما با استفاده از علم روز یک مقدار دقیق‌تر بررسی می‌کردیم و خیلی سنتی عمل نمی‌کردیم، آسیب‌ها کمتر می‌شد.
مدیریت سوم، «مدیریت حفاظت» است که یکی از بخش‌های آن، حفاظت فیزیکی از مدارس علمیه سراسر کشور است که از نقاط آسیب‌پذیر این مدارس بکاهیم و بتوانیم، به‌صورت الکترونیکی، نظارت بهتری بر مدارس علمیه داشته باشیم.
امروز تیم‌های ما در کشور مشغول به فعالیت هستند که ارزیابی مناسبی از وضعیت موجود مدارس علمیه داشته باشیم و انشاءالله بتوانیم با حمایت شورای‌عالی و مدیر حوزه‌های علمیه و ارزیابی و نظارت منابع انسانی، این کار حفاظت فیزیکی را تکمیل کنیم و جلوی خیلی از آسیب‌ها همین‌جا گرفته می‌شود. هرچه نظارت ما دقیق‌تر باشد، علی‌القاعده کارکرد ما بالا می‌رود.
در بحث برنامه‌های حفاظتی، کارهای مناسب و بزرگی صورت گرفته که به‌دلیل محرمانه بودن، امکان بازگو کردن آن نیست.
مدیریت چهارم، «مدیریت مطالعات و پیشگیری» است که این بخش در حقیقت، مغز متفکر این مرکز را تشکیل می‌دهد تا بتواند منجر به آسیب‌شناسی پیشگیرانه شود؛ البته این مدیریت آن‌چنان فعال نبود؛ اما با پیشنهاد آیت‌الله اعرافی، راهکارهایی ارائه شد تا بتوانیم به پویایی مناسبی در این مدیریت برسیم.
کارکرد دیگر این مدیریت آن است که از پرونده‌هایی که در اینجا تشکیل می‌دهیم، باید بتواند فرآورده‌ای به حوزه تحویل بدهد؛ یعنی باید بتواند نقطه آسیب را با حساب و کتاب و با مدرک و دلیل بشناساند و راهکار رفع آن را هم بیان کند.
در این راستا تاکنون سه بولتن با موضوع خانواده، اندیشه‌های انحرافی و... بر اساس آمار و اطلاعات‌ آماده کرده‌ایم و استان به استان، مورد بررسی قرار گرفته است و راهکارهای حل مشکلات نیز ارائه شده است.
البته غیر از این چهار مدیریت موجود، «مدیریت صیانت اداری و حقوقی» را هم ارائه نموده‌ایم تا بتوانیم در مباحث حقوقی نیز، ورود کرده و رسیدگی مناسبی داشته باشیم.

□ در حال حاضر کانال‌هایی در فضای مجازی از سوی برخی حوزویان راه‌اندازی شده که برخی از آن‌ها تفکراتی را منتقل می‌کنند که ضررشان بیشتر از سودشان است؛ آیا مرکز امور صیانتی در این موارد هم ورود می‌کند؟
  با کمک حجت‌الاسلام والمسلمین برته، مسئول مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه‌های علمیه، برنامه‌ریزی‌هایی داشته‌ایم. یکی از برنامه‌ها این بود که کانال‌هایی که قصد دارند، با عنوان حوزه فعالیت داشته باشند، سازماندهی شوند و با مجوزی که از سوی حوزه ارائه می‌شود، بتوانند فعالیت کنند؛ البته این موضوع، نیازمند هماهنگی‌هایی در بیرون از حوزه است که حاج آقای برته پیگیر این موضوع هستند و انشاءالله اگر به نتیجه برسد، می‌تواند یک جایگاه حقوقی مناسب پیدا کند و جلوی مشکلات گرفته شود.

□ در پایان ضمن تشکر از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید، اگر نکته‌ای باقی مانده، بفرمایید.
    بنده هم از شما تشکر می‌کنم و از مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه‌های علمیه که واقعاً رسالت سنگین و حساسی را بر دوش دارد، تقدیر و تشکر دارم. خوشبختانه تعامل جدی و مناسبی با این مرکز داریم و از رصدهایی که در این مرکز انجام می‌شود، استفاده می‌کنیم و تبادل اطلاعات مناسبی بین این دو مرکز صورت می‌گیرد که می‌تواند، پدیده مبارکی برای حوزه باشد.