□ در ابتدا درباره اهمیت تهذیب به‌ویژه در حوزه بگویید.
    معاونت تهذیب و تربیت، متکفل تهذیب و تربیت جامع و متوازن و رسالت‌مدار طلاب علوم دینی است که نسبت به خانواده طلاب و کارکنان حوزه هم، مسئولیت و وظیفه دارد. به‌تعبیر کامل‌تر، مخاطب معاونت تنها طلاب نیستند؛ بلکه خانواده آنها و کارکنان حوزه هم، جامعه هدف این معاونت هستند. اهمیت تهذیب و تزکیه و معنویت برای همگان روشن است؛ البته در این عرصه دو نگاه وجود دارد؛ نگاه قسمی و نگاه مقسمی؛ نگاه قسمی یعنی اینکه تهذیب و تربیت را هم‌عرض آموزش، پژوهش و دیگر امور در حوزه در نظر بگیریم و آن را معاونتی در عداد دیگر معاونت‌ها بدانیم. در کنار این نگاه، یک رویکرد مقسمی هم باید به تهذیب و تربیت داشته باشیم؛ به این صورت که باید تمام فعالیت‌های حوزه زیر چتر جامع تهذیب و تربیت باشد و عملکرد تمام معاونت‌ها، به‌نوعی فعالیت تربیتی محسوب شود و به تهذیب و تربیت طلاب کمک کند.
تهذیب و تربیت به این معنا چیزی در عرض و قسیم دیگر فعالیت‌ها نیست؛ بلکه حاکم بر تمام فعالیت‌ها محسوب می‌شود و باید همه فعالیت‌ها، فرایند‌ها، قوانین، طرح‌ها و برنامه‌ها، نظامات و سایر متعلقات دیگر معاونت‌های حوزه، پیوند تهذیب و تربیتی داشته باشد.
یکی از مهم‌ترین وظایف این معاونت این است که نسبت به تمام اجزای حوزه، داوری تهذیبی و تربیتی داشته باشد و آنها را از حیث اثرگذاری بر تهذیب و تربیت طلاب ارزیابی کند. برای این کار باید پیوست‌های تهذیبی و تربیتی از سوی این معاونت تنظیم و عرضه شود و به‌صورت مستمر بر نحوه درست اجرای آن نظارت داشته باشد.
معاونت تهذیب و تربیت، هم در فرایند تولید قوانین و طرح‌ها و برنامه‌ها باید حضور داشته باشد و هم پس از آن، در عرصه ضمیمه کردن پیوست‌ها تلاش داشته باشد که در این راستا، تاکنون چند پیوست تهذیبی آماده و انجام شده است.

□ فعالیت‌های معاونت تهذیب و تربیت در چه بخش‌ها و زمینه‌هایی انجام می‌شود؟
     این معاونت چهار مدیریت دارد. یکی از این مدیریت‌ها، مدیریت مطالعات و برنامه‌ریزی است که عقل منفصل و قوه متفکره معاونت است و در طراحی‌های کلان و سیاست‌گذاری‌ها و افق‌نگاری‌های معاونت همکاری می‌کند. اداره دوم، مدیریت اخلاق و تربیت است که دارای وظایف و بخش‌های متعددی است. اداره سوم اداره مشاوره و خانواده است که خدمات مشاوره‌ای و مرتبط با ارتقای سطح تربیتی خانواده طلاب بر عهده آنهاست و اداره چهارم، اداره قرآن و حدیث است که در راستای ارتقای قرآن و حدیثی حوزه تلاش می‌کند؛ فعالیت‌های این مدیریت، در عرصه آموزشی و ترویجی و مدارس حافظان قرآن کریم می‌باشد.

□ عملکرد مدیریت مطالعات و برنامه‌ریزی به چه صورت است؟
     مطالعات و برنامه‌ریزی، چشم‌انداز کلان و افق حرکت معاونت را معلوم می‌کند و خدمات فکری و مطالعاتی، به دیگر ادارات معاونت هم می‌دهد. در این اداره‌کل، چند کارمند رسمی هستند که متکفل راهبری برنامه‌ها هستند. میزهای مطالعاتی در ذیل این اداره شکل گرفته است که شامل کارگروه‌های مشورتی هستند. این کارگروه‌ها به‌صورت موضوعی در موضوعات مختلف به معاونت تهذیب و تربیت کمک فکری می‌کند. بخشی از عملکرد این اداره هم، شامل یک دسته طرح‌های پژوهشی است که به‌صورت برون‌سپاری انجام می‌شود.

□ همان‌طور که گفتید، یکی از گسترده‌ترین بخش‌های این معاونت، اداره‌کل اخلاق و تربیت است، درباره عملکرد آن توضیح بفرمایید.    
  در اداره اخلاق و تربیت مهم‌ترین فعالیت‌های این معاونت انجام می‌شود. این اداره در گذشته سه بخش مهم داشت که در مدیریت جدید این معاونت، این اداره توسعه یافت و دو ضلع دیگر به آن اضافه شد. در گذشته اداره اخلاق و تربیت، بیشتر فعالیت‌های معاونت تهذیب و تربیت در عرصه اخلاق و تربیت و امور اساتید اخلاق را دنبال می‌کرد. این عرصه شامل: شناسایی اساتید، احراز صلاحیت، رتبه‌بندی و جایگاه‌شناسی و جریان‌شناسی اساتید اخلاق و مکاتب مرتبط با اخلاق و تربیت است. بهره‌گیری و اعزام اساتید اخلاق به مدارس کشور، هم‌اندیشی اساتید اخلاق، دانش‌افزایی و هم‌افزایی و شبکه‌سازی اساتید اخلاق، از دیگر کارهایی است که در امور اساتید اخلاق صورت می‌گیرد.
یکی دیگر از کارهایی که ذیل اداره اخلاق و تربیت از گذشته بوده و تا امروزه هم ادامه دارد، موضوع تلبس است که طلابی که بخواهند، مجوز تلبس بگیرند، در سامانه مربوطه ثبت‌نام می‌کنند و پس از احراز صلاحیت‌های اولیه، کارگاه‌هایی را می‌گذرانند و مصاحبه می‌شوند و مجوز برای آنها صادر می‌شود.
مدیریت درس‌های اخلاق حوزه چه درس‌های اخلاق عمومی کشوری که عمدتاً در قم برگزار می‌شود و چه درس‌های اخلاقی که در استان‌ها و مدارس برگزار می‌شود، در عرصه سیاست‌گذاری‌های کلان با همین اداره است.
از دیگر کارهای مهم این اداره، تدوین نظام‌نامه جامع تربیتی است که در واقع برنامه فعالیت‌های اخلاقی و تربیتی که یک طلبه از بدو ورود به حوزه‌های علمیه تا پایان باید طی کند و مراحل، فرایند‌ها و فعالیت‌هایی که مربوط به این موضوع است، در این نظام‌نامه جامع تربیتی حوزه‌های علمیه رقم خورده است و اداره اخلاق و تربیت آنها را دنبال می‌کند.
البته نظام‌نامه اخلاق حوزه پیشتر تدوین و ابلاغ شده است و بر اساس آن، مدارس فعالیت می‌کردند. در دوره اخیر در نظام‌نامه بازنگری شده که بر اساس نظریه تربیتی پشتیبان انجام شده است.
□ در خصوص بحث اخلاق و اساتید، متکفل اموری هستید؛ از جمله رتبه‌بندی و دانش‌افزایی اساتید اخلاق. معیار شما در رتبه‌بندی اساتید چیست؟ در موضوع اخلاق و اساتید این عرصه، در گذشته نگاهی بر اساس واحد‌های درسی، نمرات، پژوهش‌ها و.. نبوده است؛ بلکه نگاهی که در این عرصه حاکم است، ایصال الی‌‌المطلوب است که از سوی استاد صورت گرفته و قرار است، دست طلاب را بگیرد و در آن مسیر قرار دهد. آیا این رویکرد شما با سنت سلف اخلاق در حوزه یکی است؟
     نگاه ما به اخلاق نگاه دانشی و آکادمیک و مدرکی نیست؛ بلکه همان سیر ارتقای وجودی است. الآن کارگروهی برای این موضوع دور هم جمع می‌شوند و بر اساس ملاک‌هایی که نوشته شده، آن کارگروه اظهار نظر می‌کند. این ملاک‌ها روشن است و هرکدام ضریب خاصی دارد و بر اساس آن، اساتید را ارزشیابی می‌کنند. این البته نیاز به کار پژوهشی دقیق و گسترده دارد که این ملاک‌ها، ملاک‌های عالمانه‌ای باشد.

□ در عرصه تلبس هم این سؤال وجود دارد که در گذشته تلبس صورت می‌گرفت و اساتید و خود طلاب، ناظر بر رفتارشان بودند. این بحث تلبسی که شما در آن فعالیت دارید، چه کارهای جدیدی انجام می‌دهد که در گذشته انجام نشده بود؟ 
   کسی که ملبس به لباس روحانیت می‌شود، باید صلاحیت‌های حداقلی و اولیه علمی، اخلاقی و تربیتی را داشته باشد. بنابراین این صلاحیت‌ها باید در جایی احراز شود. نکته دوم اینکه طلاب بر پوشیدن این لباس تشویق شوند و بدانند، این لباس، لباس رزم و خدمت و هویت آنهاست. طلبه‌ها باید بر پوشیدن این لباس تشویق شوند؛ بنابراین فرهنگ‌سازی برای پوشیدن این لباس باید انجام پذیرد؛ به‌گونه‌ای که وقتی این لباس را می‌پوشد، به آن اعتقاد راسخ داشته باشد. نباید این‌گونه باشد که بعد از مدتی، احساس ندامت و پشیمانی بکند؛ بلکه باید احساس افتخار و عظمت داشته باشد. این اتفاق در طلبه باید یک جایی بیفتد. نهادی که در عرصه فرهنگ‌سازی این لباس کار می‌کند، معاونت تهذیب و تربیت است و احراز صلاحیت‌ها هم در آن انجام می‌شود؛ البته برای اینکه طلبه‌ها صلاحیت‌های اولیه را به دست آورند، کارگاه‌های آموزشی هم در نظر گرفته شده است که قبل از اینکه مجوز را داشته باشند، کارگاه‌ها را هم باید بگذرانند که این معاونت متکفل برگزاری کارگاه‌هاست.

□ درباره نظام‌نامه جامع تربیتی حوزه و تغییراتی که در آن ایجاد شده، توضیح دهید. 
   نظام‌نامه جامع تهذیبی حوزه در حدود چهار سال پیش، به مدارس علمیه ابلاغ شده و همچنان در حال اجرا می‌باشد. این نظام‌نامه در سال گذشته به‌صورت کتاب با عنوان نظام‌نامه تهذیبی حوزه منتشر شده است. برای تدوین نظام‌نامه جامع تربیتی جدید و تکمیل آن، چند مسئله مد نظر قرار گرفته است. نخست اینکه ساحت‌های تربیتی جامع در نظر گرفته شده است که در گذشته ساحت‌های تربیتی به سه ساحت تربیت اخلاقی و معنوی، عبادی و مناسکی و خانوادگی پرداخته بود.
در نظام‌نامه تربیتی جدید، این ساحت‌ها به ۱۴ ساحت توسعه یافته که شامل ساحت‌های؛ تربیتی و اعتقادی، ایمانی، عبادی و سلوکی، فکری و ذهنی و عقلانی، خلقی و شخصیتی، زیستی و بدنی و جسمی، هنری و زیبایی‌شناختی، اجتماعی و فرهنگی، خانوادگی، اقتصادی و معیشتی، جمعی و تشکیلاتی، صنفی و رسالتی، سیاسی و انقلابی، تمدنی و محیطی.
این چهارده ساحت تربیتی به‌‌عنوان جدول شخصیتی جامع طلبه است که باید به‌صورت موازی در همه این ساحت‌ها رشد داشته باشد. خروجی حوزه‌های علمیه چنین کسی است.
نهادی که باید تضمین و تأمین بدهد که خروجی حوزه در تمام این ساحت‌ها رشد کند، معاونت تهذیب و تربیت است.
نکته دوم در این عرصه، یک اندیشه پشتیبان و نظریه محوری با عنوان نقطه ثقل فعالیت‌های تربیتی است که به‌‌عنوان یک چتر حاکم بر تمام فعالیت‌های تربیتی در همه این ساحت‌ها و راهبرد تربیتی در تمام این ساحت‌ها تحت عنوان «سلوک ایمانی مجاهدانه» می‌باشد. طلبه باید ذیل یک سلوک ایمانی مجاهدانه در تمام ساحت‌ها قرار گیرد.
بنابراین می‌گوییم: طلبه در ساحت زیستی، جسمی و بدنی رشد یافته باشد؛ یعنی نشاط جسمی و آمادگی‌های بدنی باید او را برای یک سلوک ایمانی مجاهدانه آماده سازد. این شعار در تمامی ساحت‌های ذکرشده جاری است.

□ این نظام‌نامه در چه مرحله‌ای است؟
   در حال تکمیل است و فرهنگ‌سازی آن شده و به‌صورت غیررسمی در جاهای مختلف در برنامه‌های آموزشی، در برنامه رهیافت برای معاونان تهذیب مدارس علمیه و... مطرح می‌شود؛ ولی نسخه نهایی کار عرضه و ابلاغ نشده است. در فعالیت‌های دیگر اداره اخلاق و تربیت چیزی که اهمیت زیادی دارد، توسعه امور معرفتی است که به‌صورت جدی دنبال می‌شود و بخش مهمی را به خود اختصاص داده است که یکی از رسالت‌های اصلی معاونت تهذیب و تربیت است. به این معنی که تهذیب و تربیت طلاب، باید معرفت‌بنیان و بر پایه باورهای راسخ ایمانی شکل گرفته باشد.
طلبه رشید و تربیت‌یافته و مهذب طلبه‌ای نیست که صرفاً اهل نماز شب و اخلاق خوش باشد؛ بلکه از بن دندان معتقد به آرمان دین باشد و یک تصویر جامع از منظومه تعالیم دینی داشته، نسبت به آن عشق ورزد و تهذیب شخصیتی داشته و در آن مسیرحرکت کند. این امور معرفتی بر عهده معاونت تهذیب و تربیت قرار داده شده و دنبال می‌شود.
برنامه‌ای که ۱۰ سال دنبال می‌شود، طرح مطالعه آثار شهید مطهری(ره) است. البته ادامه دارد و قالب‌های جدیدی برای آن قرار داده شده است. در گذشته این طرح یک سبک داشت؛ ولی امروز در سبک‌های مختلفی از جمله بینش مطهر دنبال می‌شود.
در کنار آن، طرح ولایت را با همکاری مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(قد) اجرا می‌کنیم. در کنار آن، طرح نظام جامع اندیشه اسلامی را داریم و چند طرح هم، در حال مطالعه و بررسی است. طلبه در دوره ۶ ساله مقدماتی، حداقل باید یکی از این دوره‌های معرفتی را طی کند.

□ احساس نمی‌کنید که صرفاً اجرای طرح مطالعاتی آثار شهید مطهری در عین اهمیت و جایگاهی که دارد، اکتفا کردن به حداقل‌ها باشد. آثار این شهید، برای همگان اثرگذار است؛ ولی به نظرتان شایسته نیست، برای طلاب، مطالعه آثاری مانند آثار حضرت امام خمینی(قد) را نیز برنامه‌ریزی کرد؟
   در طرح نظام جامع اندیشه اسلامی که یکی از طرح‌های معاونت است، ۸ اندیشمند به‌‌عنوان متفکران بزرگ انقلاب اسلامی مطرح شده‌اند. امام و رهبری در رأس و همچنین علامه طباطبایی و شهید سید محمدباقر صدر، شهید مطهری، شهید بهشتی و آیت‌الله مصباح یزدی و آیت‌الله جوادی آملی. این هشت متفکر، به‌‌عنوان متفکران بزرگ انقلاب اسلامی که تمدن‌گرا و نظام‌اندیش بوده و هستند، محور قرار گرفتند و اندیشه آنها مطرح می‌شود. مقام معظم رهبری در فرمایشی گفتند که من اگر جای مسئولان حوزه بودم، مطالعه آثار شهید مطهری(ره) را برای طلبه‌ها الزامی می‌کردم و امتحان می‌گرفتم؛ یعنی یک چیزی در آثار شهید مطهری است که در نظام درسی و آموزشی رسمی حوزه‌های علمیه ممکن است، به‌سهولت به دست نیاید و آن، نگاه یکپارچه، منظومه‌ای، منتظم و منسجم است.
این نگاه هم برای طلبه و هم برای غیرطلبه لازم است و توده انسان‌های مؤمن باید این نگاه یکپارچه را داشته باشند تا دچار بزرگ‌نمایی و کوچک‌نمایی نسبت به برخی تعالیم دینی نشوند.
بخش جدید دیگری که در اداره اخلاق و تربیت تازه تأسیس شده است، بخش رسالت اجتماعی است. طلبه اگر بخواهد مهذب تربیت یابد، هم باید از نظر اخلاق و باورهای دینی و هم، از حیث کنش اجتماعی و احساس مسئولیت نسبت به جامعه پیرامونی خود رشید شده باشد.
این بخش ناظر به این است که طلبه در دوران رشد سطح ۱ و ۲ حوزه، تبدیل به عنصر رسالت‌مدار و مأموریت‌گرایی شود که نسبت به حوادث جامعه پیرامونی خود حساسیت دارد و احساس مسئولیت ‌کند و بی‌تفاوت نباشد. طلبه باید در دوران رشد خود در مدارس علمیه، مسئولیت اجتماعی را مشق کرده باشد و نسبت به آن آمادگی لازم را به دست آورد. برای این کار بخش رسالت اجتماعی شکل گرفته است.

□ در بخش مشاوره و خانواده چه فعالیت‌هایی در حال انجام است؟
   اداره مشاوره و خانواده ما، اداره پرفعالیتی است که در تربیت و دانش‌افزایی مشاورانی که در حوزه خدمت می‌کنند، برگزاری کارگاه‌های مشاوره‌ای و تأسیس و تقویت مراکز مشاوره، تلاش زیادی کرده‌اند که چهار مرکز در قم و در حدود ۲۰ مرکز هم، در سایر استان‌ها فعال می‌باشند. این مراکز چندکار را دنبال می‌کنند؛ نخست اینکه در ابتدای ورود طلبه، صلاحیت طلبه برای ورود به حوزه و استعدادیابی طلاب برای هدایت مسیر آینده را دنبال می‌کنند. استعدادیابی کاری است که یک بخشی از آن، با مشاهده طلبه و بخشی با مصاحبه‌ها و بخشی با تست‌های روان‌شناختی از طلاب به دست می‌آید و آینده طلاب را ترسیم می‌کند.
این مشاوره استعدادیابی برای آینده صنفی طلاب است و اینکه در چه عرصه خدمت‌رسانی حوزه، می‌تواند موفق باشد.
تا پیش از این، استعدادیابی «نقطه‌ای و منفعل» بود؛ یعنی اینکه طلبه در مرکز مشاوره، چند تست می‌زد و بر اساس آن، ظرفیت‌های او مطرح می‌شد. ولی طرح جدید استعدادیابی که امسال به‌صورت آزمایشی در چند مدرسه علمیه اجرا می‌شود، «فعال و فرایندی» است. فعال است به این معنی که خود حوزه احساس مسئولیت می‌کند که طلبه‌ها را استعدادیابی کند و برای آنها پرونده استعدادیابی تشکیل دهد. دوم اینکه فرایندی است و در یک جا و یک بار نیست.
یعنی برای طلبه پیش از ورود به حوزه که در مرحله گزینش است، پرونده استعدادیابی تشکیل می‌شود و در طی سال‌های مقدماتی، پرونده تکمیل می‌شود و در پایان پایه ششم، مشاوره‌ای داده می‌شود و استعداد او برای عرصه‌هایی که در این مدت محرز شده، به او عرضه می‌شود.
یکی از کارهایی که باید انجام می‌گرفت و جزء رویکرد‌های تحولی و راهبردی معاونت تهذیب و تربیت است، تقویت جریان مشاوره در حوزه بود. برای این کار متوجه شدیم که این کار عظیم که در دوره‌های گذشته نسبت به مشاوره انجام شده و الآن هم اداره فعالی در این عرصه است که زحمات زیادی کشیده‌اند، لازم بود که این ادامه یابد و تکمیل شود.
مشاوره امروزی، مشاوره مُراجع‌محور و مُراجعه‌پذیر است؛ به این صورت که مشاور در اتاقی در مدرسه می‌نشیند و طلاب به او مراجعه می‌کنند و مشاور آنها را بررسی و یا به مراکز مشاوره‌ای ارجاع می‌دهد و این نقص بود و ما باید این را تکمیل می‌کردیم، به این نحو که به‌صورت فعال، مشاور به سراغ طلبه برود. نقص دومی که در این سیستم باید تکمیل می‌شد، این بود که سیستم مشاوره‌ای موجود، بر روی آسیب‌ها و مشکلات و بحران‌ها و مسائل متمرکز بود. تمام تلاش مشاور این بود که طلبه را از زیر صفر به صفر برساند؛ درحالی‌که این تلاش باید ادامه یابد و طلبه از صفر به اوج برسد. مشاوره موجود ذیل حوزه سلامت تعریف می‌شود و نهایت کار او، رساندن مراجع به حالت سلامت و تعادل است؛ درحالی‌که بعد از سلامت و تعادل، راه طولانی‌ای باقی است. طلبه باید عالم دین شود و عالم دین باید واجد کمالات فراوانی باشد.
برای برطرف کردن این نقیصه، در کنار اداره مشاوره و خانواده، در اداره اخلاق و تربیت، طرحی برای تربیت راهنمایان و مربیان تهذیبی شکل گرفته است. مربی و راهنما در کنار مشاوران، تکمیل کار مشاوره است که به‌صورت فعال به سراغ طلبه می‌رود و نسبت به همه ساحت‌های تربیتی احساس مسئولیت می‌کند. مربی باید هویت و شخصیت طلبگی را در طلبه ایجاد کند و صرفاً به حل مسائل و بحران‌ها توجه نکند؛ بلکه ارتقا و رشد و شکوفایی کامل طلبه را دنبال کند.
در این برنامه، سیستم تربیت در کنار مشاوره شکل گرفته است. معتقدیم بهترین کسی که می‌تواند، این کار و تولی‌گری و سرپرستی طلبه و تمشیت او در ساحت‌های مختلف رشد را عهده‌دار باشد، استاد است. ما باید اساتید خود را ارتقا دهیم که فراتر از انتقال دانش، رسیدگی جامع در حق طلبه داشته باشند.
اولین دوره آن از تابستان امسال با عنوان طرح تعالی اساتید مدارس علمیه شروع می‌شود. شعار این طرح، این است که اساتید تبدیل به مربی راهنما شوند و به سوی تربیت جامع متوازن و رسالت‌مدار طلاب قدم بردارند. این ترمیم و تکمیل کار مشاوره در اداره اخلاق انجام می‌شود.

□ به فعالیت‌های اداره قرآن و حدیث در این معاونت اشاره کردید؛ این اداره در چه عرصه‌هایی فعالیت می‌کند؟
   این اداره چند فعالیت دارد که یکی از آنها آموزش است. البته این آموزش، غیر از آموزش‌های رسمی حوزه مانند آموزش تجوید، تفسیر، قرائت و معارف قرآنی است که معاونت آموزش متولی آن است. آموزش‌های معاونت تهذیب، آموزش‌های فوق برنامه است که شامل: تربیت مربی حفظ، مربی تفسیر، برگزاری دوره‌های اساتید و... است. کار مهم دیگر، طرح تربیت معلم قرآنی است. طلبه علاوه بر اینکه باید حداقل‌ها را داشته باشد و روخوانی و تجوید اولیه قرآن را مسلط باشد و قرائت نماز خود را درست کند، باید در حد و در سطح یک معلم روخوانی و روان‌خوانی که بتواند جلسات قرآن خانگی و... را مدیریت کند. در سطوح دیگر هم این مسئله تقویت می‌شود. این طرح را معاونت تهذیب و تربیت با همکاری معاونت آموزش از سال تحصیلی جدید به‌شکل آزمایشی در چند مدرسه اجرا خواهد کرد و به‌مرور فراگیر خواهد شد.
مسئله دیگری که در این اداره دنبال می‌شود، نظارت بر برنامه‌های آموزشی معاونت آموزش در عرصه قرآن و حدیث است. موضوع دیگر هم، پایش طلاب است که طلاب از حیث تسلط بر قرائت و صحت قرائت توسط این اداره ارزیابی می‌شوند.
برگزاری مسابقات ملی و بین‌المللی برای طلاب، آزمون سالانه حفظ قرآن و حدیث برای طلاب و موضوع مدارس قرآن، از دیگر کارهای این اداره است.

□ معاونت تهذیب و تربیت برای طرح‌ها و برنامه‌های خود، بازوی اجرایی هم دارد یا به‌اشکال دیگر کارها را دنبال می‌کند؟
   قبل از پاسخ به این سؤال اشاره می‌کنم: به بازوان عملیاتی‌ای که ما در مدارس علمیه داریم. در مدارس علمیه یک جبهه تهذیبی و تربیتی شکل گرفته است. اولین عضو این جبهه و کسی که مسئول اصلی تهذیب و تربیت طلاب است، مدیر مدرسه است؛ مدیر مدرسه همان‌طور که پاسخگوی امور آموزشی طلاب است، در عرصه تهذیب و تربیت هم پاسخگوست. نفر دوم، معاون تهذیب و تربیت است که اکثر مدارس ما دارای معاون تهذیب هستند. بازوی سوم، شورای تهذیب مدارس است که مدیر مدرسه، معاون تهذیب، معاون آموزش، مشاور و اساتیدی که دغدغه‌های تهذیبی دارند، در این شورا عضو هستند. البته قرار است، در آینده در کنار مشاوران، مربیان هم به این شورا بپیوندند. استاد اخلاق مدرسه، یکی از اعضای جبهه تهذیب و تربیت مدرسه است. البته اعضای دیگری هم هستند که به‌مرور بیان خواهد شد.
یک برنامه هم در حال برنامه‌ریزی در معاونت تهذیب و تربیت است که البته مراحل اولیه خود را طی می‌کند، سامانه تهذیبی و تربیتی طلاب است. علاوه بر سامانه آموزشی طلاب که عملکرد آموزشی طلاب در آن ثبت می‌شود، سامانه‌ای هم برای ثبت عملکرد تهذیبی و تربیتی طلاب فعال خواهد شد. متأسفانه الآن ما یک ثبت کاملی از عملکرد تهذیبی و تربیتی طلاب نداریم؛ حتی ممکن است، آمار دقیقی از حافظان قرآن، کسانی که در طرح مطالعه آثار شهید مطهری، طرح میثاق طلبگی و... شرکت کرده‌اند، نتوانیم ارائه دهیم.
ما این سامانه را احتیاج داریم تا اطلاعات تهذیبی و تربیت هفت گروه را در آن ثبت کنیم: اطلاعات تهذیبی و تربیتی مربوط به طلاب، اطلاعات تهذیبی و تربیتی مرتبط با خانواده طلاب، اطلاعات تهذیبی و تربیتی مدیر مدرسه، اطلاعات تهذیبی و تربیتی معاون تهذیب و دست‌اندرکاران امر تهذیب، اطلاعات تهذیبی و تربیتی اساتید حوزه، اطلاعات تهذیبی و تربیتی مدرسه و اطلاعات تهذیبی و تربیتی استان را هم باید در سامانه ثبت کنیم؛ چون همه این‌ها حسب شأن خود، نیازمند دوره‌ها، دانش‌افزایی‌ها و... هستند.
مجری این کار مشخص شده و در حال تدوین است. اگر این سامانه تشکیل و اطلاعات تهذیبی و تربیتی در آن ثبت شود، بر اساس این اطلاعات می‌توان مشوق‌هایی قرار داد.
در پاسخ به سؤال شما هم، باید بگویم که الآن ما ضمانت اجرایی جدی برای برنامه‌های تهذیبی و تربیتی نداریم.

□ آیا مدارس صرفاً مجری برنامه‌های شما هستند یا برنامه‌های خود را هم باید داشته باشند و دست آنها باز است؟
   ما دو تا کار را به‌صورت همزمان انجام می‌دهیم. اول اینکه برنامه‌هایی را در ستاد تدوین و به مدارس ابلاغ می‌کنیم که برخی اجباری و برخی اختیاری است. در کنار آن برنامه دانش‌افزایی برای مدیران و معاونان تهذیب مدارس در قالب طرح جهاد تربیتی دانش‌افزایی و ارتقای مدیران و معاونان تهذیب و اساتید مدرسه را دنبال می‌کند. این طرح چند دوره در تمامی استان‌ها اجرا شده است. ارتقای سطح مدیران و معاونان تهذیب کمک می‌کند که آنها خلاقیت لازم را برای برنامه‌سازی تهذیبی و تربیتی داشته باشند، حساسیت آنها در این عرصه بیشتر شود و انگیزه و دانش لازم را برای این کار داشته باشند.
کار دیگر، تشکیل شورای تهذیب و تربیت در مدارس علمیه است که این طرح، ابلاغ شده و در آن تأکید شده که همه مدارس شورای تهذیب و تربیت داشته باشند. این شورا برای شناسایی آسیب‌ها، اولویت‌بندی کارها، چشم‌اندازنگاری، طراحی، برنامه‌ریزی و... است. این طرح به‌دنبال این است که دست آنها باز باشد و همواره چشم انتظار برنامه‌های ستاد نباشند. ما بر موضوع شورا خیلی تأکید داشتیم و تلاش کردیم که همه مدارس، شورای تهذیب داشته باشند و این شورا اثرگذار و فعال هم باشد.

□ مشارکت طلاب را در برنامه‌های تهذیبی چطور می‌بینید؟
  یکی از مسئولیت‌های معاونت تهذیب و تربیت در عرصه رسالت اجتماعی، به مشارکت گرفتن طلاب است. یعنی موضوع تهذیب و تربیت صرفاً وظیفه مسئولان و کارگزارانی که موظفی دارند، نیست؛ بلکه خود طلاب باید به این موضوع احساس مسئولیت داشته باشند؛ یعنی علاوه بر اینکه طلاب مخاطب برنامه‌های تهذیبی هستند که باید در آنها شرکت کنند، در کنار آن باید کارگزار برنامه‌های تهذیبی و تربیتی هم باشند. طلاب نباید صرفاً مصرف‌کننده و منفعل باشند؛ بلکه باید در برنامه‌های تهذیبی و تربیتی همیاری داشته باشند. این کار تحت عنوان مردمی‌سازی تهذیب و تربیت است که در برخی استان‌ها عرضه شده و برخی نیز در شرف عرضه شدن است.

□ در عرصه هم‌اندیشی متولیان تهذیبی در مدارس برنامه‌ای دارید؟
   ما برنامه‌ای با عنوان رهیافت را برای معاونان تهذیب مدارس علمیه اجرا می‌کنیم که به‌صورت ماهانه برگزار می‌شود. معاونان تهذیب مدارس علمیه استان قم به‌صورت حضوری و سایر استان‌ها به‌صورت مجازی در این برنامه شرکت می‌کنند. در این نشست‌ها، یک کارشناس، موضوعی را مطرح می‌کند و پیرامون آن گفت‌و‌گو می‌شود. جلسه دو تا دو و نیم ساعت طول می‌کشد که در آن مباحث خوبی مطرح می‌گردد و فضایی برای آزاداندیشی و هم‌اندیشی معاونان تهذیبی و دست‌اندرکاران تربیتی است.

□ به‌‌عنوان عالی‌ترین مقام اجرایی در عرصه تهذیبی حوزه‌های علمیه، چه آسیب‌هایی را در این عرصه می‌بینید؟
   ما یک‌سری مخاطرات محیطی و پیرامونی داریم که همه اقشار جامعه در معرض آن است. حوزه هم مانند دیگر اقشار جامعه در معرض آنهاست. در عرصه فعالیت‌های معاونت تهذیب و تربیت یک‌سری مخاطرات و یا بهتر بگوییم، کاستی‌های ساختاری داریم که باید مورد توجه قرار گیرد. از جمله اینکه حوزه علمیه به‌خاطر مضایق و محدودیت‌هایی که دارد، بودجه سرانه تهذیبی و تربیتی برای طلاب در نظر نگرفته و یا نمی‌تواند در نظر بگیرد. برخی مدارس که درآمد یا موقوفه‌ای دارند، کارهایی می‌کنند؛ ولی برخی که امکاناتی ندارند، ظرفیت‌های اجرای برنامه‌های تهذیبی و تربیتی را ندارند و ستاد هم، امکان حمایت از آنها را ندارد.
کاستی بعدی، مضیقه نیروی انسانی است؛ به‌طوری‌که در برخی جاها معاون تهذیب نداریم، یا در برخی استان‌ها طبق قانون، معاون تهذیب و تبلیغ یکی است. نتیجه این محدودیت این می‌شود که به‌دلیل کثرت برنامه‌های تبلیغی، برنامه‌های تهذیبی تحت‌‌الشعاع قرار می‌گیرد.
یک مسئله دیگری که در زمینه تهذیب داریم که به‌نوعی دنبال حلش هستیم؛ ولی به‌دلیل مشکلاتی که در این عرصه وجود دارد، نتوانستیم به‌خوبی دنبالش کنیم، این است و در همه مدارس علمیه هم این گلایه وجود دارد که در نظام آموزشی حوزه، به‌اندازه‌ای برنامه آموزشی متراکم است که فرصتی برای انجام امور تهذیبی و تربیتی که فوق برنامه، برای طلبه باقی نمی‌ماند. این کثرت برنامه‌ها، فرصتی برای او نمی‌گذارد که از برنامه‌های تهذیبی استقبال کند.
برای این منظور مصوبه‌ای در شورای معاونان حوزه‌های علمیه انجام شد که معاونان اصلی شامل: آموزش، تهذیب و پژوهش، تقویم جامعی از برنامه طلبه به دست بیاورند که توازن در آن رعایت شود و سهمیه پژوهش و تهذیب در زندگی طلبه استیفا شود و این‌طور نباشد که تحت سیطره آموزش باشد. این مصوبه در شورای معاونان وجود دارد؛ ولی هنوز اجرایی نشده است و ان‌شاء‌‌الله اجرا می‌شود. بر اساس این مصوبه، با نگاه به ساحت‌ها، برنامه جامع آموزشی و پژوهشی و تهذیبی برای طلبه خواهیم داشت.

□ درباره برنامه‌های آتی این معاونت بگویید.
    یکی از مسائلی که در معاونت تهذیب و تربیت حوزه اجرا می‌شود، آیین‌نامه تلبس است که نیاز به تکمیل و ترمیم دارد که در دستور کار معاونت تهذیب و تربیت است و ان‌شاء‌‌الله انجام می‌شود. برنامه پنج‌ساله تهذیب و تربیت حوزه در حال بازنگری است و به شورای‌عالی ارسال می‌شود.
یکی از کارهای مهمی که در شرف اجراست، موضوع نظام راهنمایی صنفی طلبه است که طلبه از پیش از ورود به حوزه، آگاهی‌های مورد نیاز خود را در مقاطع مختلف به دست بیاورد. الآن تنها در ابتدای ورود به حوزه تحت عنوان میثاق طلبگی آگاهی‌های مورد نیاز برای ورود به حوزه را به دست می‌آورند؛ درحالی‌که آگاهی‌های حوزه بسیار است که طلبه در هر پایه‌ای باید آنها را کسب کند.
مثلاً طلبه پایه ۵ و ۶ ما، در زمینه‌های مختلفی نیاز به آگاهی‌هایی دارد. ازدواج، انتخاب رشته تخصصی، استعدادیابی، رفتن به تبلیغ، پوشیدن لباس روحانیت و... ، مسائلی است که نیازمند آگاهی‌هایی است که برای آن چیزی تدارک دیده نشده است؛ البته در برخی مدارس، مدیران، طلاب را در هر مقطعی آشنا می‌سازند؛ ولی ما برنامه مدون ضمانت‌داری در این عرصه نداریم. ما دنبال این کار هستیم که این آگاهی‌ها را همواره بر حسب نیاز طلاب داشته باشیم.

□ سخن پایانی
     از تمامی صاحب‌نظران و طلابی که در کارهای تهذیبی و تربیتی می‌توانند، در طراحی و اجرای موضوعات کمک کنند، دعوت می‌کنم تا در قالب مجمعی جهادی به ما کمک کنند.