تحول تبلیغ دینی؛ از مکتب حاج شیخ عبدالکریم حائری تا پیام تمدنی رهبر انقلاب
همایش بینالمللی یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم، با شعار «صد سال شکوه و خدمت» و با محوریت پیام رهبر معظم انقلاب برگزار شد. در این پیام، پنج رسالت کلان حوزههای علمیه با نگاه تمدنی ترسیم گردیده که مهمترین آنها «تبلیغ و تبیین» است. آیتالله اعرافی مدیرحوزههای علمیه طی سخنانی در کمیسیون تبلیغ این همایش، به ۱۵ محور اساسی تبلیغ در پیام مقام معظم رهبری اشاره نمود که در ادامه میآید.
تبلیغ و تبیین مهمترین محور پیام مقام معظم رهبری قرار بود بنده در این همایش سخنرانی مفصلی داشته باشم و مطالبی هم آماده شده بود؛ اما به احترام پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی و بیانات مراجع عظام و نیز دیگر سخنرانان محترم، آن را حذف کردم. در آن سخنرانی که در واقع مقدمهای بود برای بررسی تطور تاریخی حوزه علمیه قم، اشارهای داشتم به دوازده قرن گذشته و بهویژه ششمرحلهای که حوزه قم تا پیش از قرن چهاردهم پشت سر گذاشته و نیز ششمرحلهای که از قرن چهاردهم تاکنون طی کرده است. در آن سخن، آغاز قرن پانزدهم و این نشست مبارک، بهعنوان هفتمین مرحله و منشأ تحولی نوین معرفی شده بود. شعار این همایش «صد سال شکوه و خدمت»، با تکیه بر دوازده قرن پیشینه حوزه و محوریت پیام مقام معظم رهبری، قطعاً منشأ آغاز دورهای تازه برای حوزه قم و حوزههای علمیه خواهد بود. در پیام مقام معظم رهبری، هم نگاهی تاریخی به تطور حوزه در دوره معاصر شده، هم شرایط شکلگیری حوزه در کشاکش حوادث سیاسی قرن گذشته مورد توجه قرار گرفته و هم دستاوردها، آسیبها، تهدیدات و فرصتها تبیین شده است. در پایان پیام، پنج رسالت کلان برای حوزههای علمیه ترسیم شده که محور آنها نگاه بلند تمدنی به آینده امت اسلام، نظام اسلامی و ملت ایران است. در ذیل این نگاه، رسالتهایی همچون «بلاغ مبین»، «نقشآفرینی»، «کنشگری تبیینی و تبلیغی» و «اداره فکری جامعه» مطرح شدهاند. بیش از ۵۰ نکته کلیدی در قالب این پنج محور اصلی از سوی رهبر معظم انقلاب بیان گردیده است. یکی از مهمترین این محورها، موضوع تبلیغ و تبیین است. تحقق آمال بلند ترسیمشده بدون مشارکت همهجانبه بدنه حوزه، ممکن نیست. نقشآفرینی نظری، میدانی و زنجیرهای از همه نهادهای حوزوی برای تحقق این آرمانها ضروری است.
تأکیدات مهم مقام معظم رهبری درباره تبلیغ از بیانات رهبر معظم انقلاب در موضوع تبلیغ، دستکم به این ۱۵ محور میتوان اشاره کرد: ۱) آشنایی با فضای فکر و فرهنگ جامعه معاصر: تا زمانی که ذهن جوان امروز و پشتصحنه تحولات فکری جامعه را نشناسیم، نسخههای ما مؤثر واقع نخواهند شد. ۲) تولید محتوای دقیق، جامع و قابلاعتماد: محتوایی برگرفته از اجتهاد عمیق و اندیشه ناب اسلامی ضروری است. ۳) مهارتهای نوین تبلیغی: فراتر از آنچه تاکنون رایج بوده است. ۴) استفاده از فناوریهای جدید در عرصه تبلیغ. ۵) نقد منصفانه و عالمانه غرب با تکیهبر غربشناسی دقیق. ۶) رصد شرایط روز و تحولات محیطی. ۷) ارائه بستههای تبلیغی جذاب، دقیق و متناسب با مخاطب. ۸) داشتن موضع ایجابی حتی در شرایطی که ضرورت ایجاب موضع سلبی وجود دارد. ۹) موضع فعال، تهاجمی و پیشبرنده در برابر گفتمانهای مخالف. ۱۰) دفاع عمیق و فلسفی از مبانی دینی. ۱۱) مجاهدت فرهنگی: تبلیغ بدون روحیه جهادی فرهنگی به ثمر نخواهد نشست. ۱۲) تهذیب نفس مبلغ: مبلغ باید اهل اخلاق، معنویت و معامله باخدا باشد. ۱۳) نگاه جهانی به تبلیغ: شناخت تحولات بینالمللی و جهانی دیدن بشر امروز. ۱۴) شناخت نسل جوان امروز و نیازهای فکری، روحی و فرهنگی او. ۱۵) قرار گرفتن تبلیغ در رأس همه ارکان حوزه: تبلیغ باید غایتالقصوای همه نظام آموزشی و تربیتی حوزه باشد. همه طلاب، از سطوح مقدماتی تا مراتب عالی، باید خود را پیشاهنگ تبیین دین بدانند.
نتیجهگیری فرهنگ تبیین و تبلیغ باید در تمام نظامات حوزه نهادینه شود. بدون این امر، پیشرفتی حاصل نخواهد شد. ما نیازمند حس تبلیغی عمومی در حوزه هستیم. همگان، از مراجع تا طلاب، باید این حس را در خود تقویت کنند. در پایان، تأکید میکنم که همبستگی و همکاری همه بخشهای تبلیغی، در داخل و خارج کشور دفتر تبلیغات، سازمان تبلیغات، معاونت تبلیغ، جامعةالمصطفی(ص)، سازمان فرهنگ و ارتباطات، نمایندگیهای مقام معظم رهبری در خارج از کشور لازم و راهگشاست. در افق قرن پانزدهم، حوزه قم باید یک زنجیره نورانی در خدمت منشور رهبری آرمانهای بلند انقلاب اسلامی باشد.